„Ég fór þetta bara á hnefanum“
Reynsla og upplifun barna af því að eiga foreldri í fangelsi.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu fram á að börn fanga eiga við ýmsan sálfélagslegan vanda að stríða. Það birtist meðal annars í kvíða og þunglyndi. Stór áhrifaþáttur í vanlíðan viðmælenda var umfjöllun fjölmiðla um foreldra þeirra. Umræðan jók á fordóma og stimplun sem viðmælendur upplifðu. Þeim fannst almenningur ekki sýna skilning á þeim aðstæðum sem þau voru í. Viðmælendur upplifðu allir að engin sérstök aðstoð eða ráðgjöf hefði verið í boði fyrir þau. Þau voru einnig öll sammála um að slík aðstoð hefði verið vel þegin og líklega hjálpað þeim við að fóta sig í lífinu. Tillögur þeirra að aðstoð voru einstaklingsviðtöl við fagmanneskju og/eða hópvinna þar sem einstaklingurinn væri í hópi jafningja og gæti deilt reynslu sinni og upplifun.
Höfundur: Svava Davíðsdóttir
Leiðbeinendur: Steinunn Hrafnsdóttir og Berglind Ósk Filippíudóttir
Lokaverkefni til M.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, nóvember 2016
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu fram á að börn fanga eiga við ýmsan sálfélagslegan vanda að stríða. Það birtist meðal annars í kvíða og þunglyndi. Stór áhrifaþáttur í vanlíðan viðmælenda var umfjöllun fjölmiðla um foreldra þeirra. Umræðan jók á fordóma og stimplun sem viðmælendur upplifðu. Þeim fannst almenningur ekki sýna skilning á þeim aðstæðum sem þau voru í. Viðmælendur upplifðu allir að engin sérstök aðstoð eða ráðgjöf hefði verið í boði fyrir þau. Þau voru einnig öll sammála um að slík aðstoð hefði verið vel þegin og líklega hjálpað þeim við að fóta sig í lífinu. Tillögur þeirra að aðstoð voru einstaklingsviðtöl við fagmanneskju og/eða hópvinna þar sem einstaklingurinn væri í hópi jafningja og gæti deilt reynslu sinni og upplifun.
Höfundur: Svava Davíðsdóttir
Leiðbeinendur: Steinunn Hrafnsdóttir og Berglind Ósk Filippíudóttir
Lokaverkefni til M.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, nóvember 2016
,,Það er ástæða fyrir endurkomum, engin vinna eða tækifæri og enginn geðlæknir”
Félagslegur bakgrunnur fanga og aðlögun þeirra að samfélaginu að lokinni afplánun
Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram á að tveir af hverjum þremur föngum brjóta aftur af sér innan þriggja ára eftir að í samfélagið er komið, vegna margvíslegra félags- og heilsufarslegra vandamála. Á það sér stað á fyrstu dögum, vikum og mánuðum eftir að afplánun lýkur.
Helstu niðurstöður benda til þess að félagsleg staða fanga sé almennt slæm og meirihlu fanga hefur áður se ð inni. Innan fangelsanna virðist geðheilbrigðisþjónusta ekki vera fullnægjandi en þeiri fangar nýta sér námsúrræði en áður.
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að meiri þörf er á frekari úrræðum, bæði heilbrigðis og félagslegum, fyrir fanga að á afplánun stendur sem og við lok hennar.
Höfundur: Hildur Hlöðversdóttir.
Leiðbeinandi: Dr. Helgi Gunnlaugsson.
Lokaverkefni til M.A. gráðu í félagsfræði við Háskóla Íslands, júní 2015
Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram á að tveir af hverjum þremur föngum brjóta aftur af sér innan þriggja ára eftir að í samfélagið er komið, vegna margvíslegra félags- og heilsufarslegra vandamála. Á það sér stað á fyrstu dögum, vikum og mánuðum eftir að afplánun lýkur.
Helstu niðurstöður benda til þess að félagsleg staða fanga sé almennt slæm og meirihlu fanga hefur áður se ð inni. Innan fangelsanna virðist geðheilbrigðisþjónusta ekki vera fullnægjandi en þeiri fangar nýta sér námsúrræði en áður.
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að meiri þörf er á frekari úrræðum, bæði heilbrigðis og félagslegum, fyrir fanga að á afplánun stendur sem og við lok hennar.
Höfundur: Hildur Hlöðversdóttir.
Leiðbeinandi: Dr. Helgi Gunnlaugsson.
Lokaverkefni til M.A. gráðu í félagsfræði við Háskóla Íslands, júní 2015
Skipulag og úrræði í fangelsismálum:
skýrsla Ríkisendurskoðunar
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar um eftirfylgni eru ítrekaðar ábendingar frá 2010 til innanríkisráðuneytisins og velferðarráðuneytisins um skipulag og úrræði í fangelsismálum. Ríkisendurskoðun telur til að mynda að fjölga þurfi vistunarúrræðum utan fangelsa, t.d. með samningum við félagasamtök og tryggja verði föngum heilbrigðisþjónustu.
Hvað varðar nauðsyn þess að fylgja þurfi fjármagn lögbundnum verkefnum telur ráðuneytið ekki rétt að þeirri ábendingu sé beint til sín. Ríkisendurskoðun ætti að vera ljóst að ráðuneytum og stofnunum þess hafii verið gert að lækka útgjöld um tugi prósenta. Telji Ríkisendurskoðun nauðsynlegt að ítreka sína ábendingu leggur ráðuneytið til að henni verði komið á framfæri við fjárveitingavaldið. Ráðuneytið tekur undir að fjölga beri vistunarúrræðum en eins og staða ríkismála sé í dag sé slíkt ekki gerlegt. Staða ríkissjóðs hafi ekki breyst til batnaðar frá 1.febrúar á þessu ári. Í svari velferðarráðuneytisins segir meðal annars að fangar eigi sama rétt og aðrir íbúar landsins til heilbrigðisþjónustu. Nú þegar sé hafin ákveðin vinna til að efla samstarf og auka gæði geðheilbrigðisþjónustu.
Skýrsla Ríkisendurskoðunar til Alþingis um eftirfylgni, september 2013
Hvað varðar nauðsyn þess að fylgja þurfi fjármagn lögbundnum verkefnum telur ráðuneytið ekki rétt að þeirri ábendingu sé beint til sín. Ríkisendurskoðun ætti að vera ljóst að ráðuneytum og stofnunum þess hafii verið gert að lækka útgjöld um tugi prósenta. Telji Ríkisendurskoðun nauðsynlegt að ítreka sína ábendingu leggur ráðuneytið til að henni verði komið á framfæri við fjárveitingavaldið. Ráðuneytið tekur undir að fjölga beri vistunarúrræðum en eins og staða ríkismála sé í dag sé slíkt ekki gerlegt. Staða ríkissjóðs hafi ekki breyst til batnaðar frá 1.febrúar á þessu ári. Í svari velferðarráðuneytisins segir meðal annars að fangar eigi sama rétt og aðrir íbúar landsins til heilbrigðisþjónustu. Nú þegar sé hafin ákveðin vinna til að efla samstarf og auka gæði geðheilbrigðisþjónustu.
Skýrsla Ríkisendurskoðunar til Alþingis um eftirfylgni, september 2013
Réttindi fanga og þau skilyrði sem þeim fylgja samkvæmt lögum um fullnustu refsinga nr. 49/2005
Í ritgerðinni er byrjað á að fjalla um réttindi fanga áður en kemur til fangelsisvistar. Því næst er fjallað um almenn réttindi í fangelsisvist sem ekki er hægt að skerða. Þar á eftir er umfjöllun um þau réttindi í fangelsisvist sem háð eru skilyrðum og að lokum um áunnin réttindi fanga. Farið er almennt yfir lögin og bætt við orðskýringum og túlkunum eftir fremsta megni. Bætt er við álitum umboðsmanns Alþingis sem oft gefa góða mynd af því hvort eitthvað í lögunum eða starfsáttum þarf að laga. Í ritgerðinni kemur fram að vankantar eru á heilbrigðismálum er varða fanga sem og lagaákvæðum um laun. Þar að auki þarf að yfirfara ákvæði um reynslulausn og gera þau skýrari hvað varðar útreikninga á hvenær réttur til reynslulausnar hefst. Nefnd hefur verið skipuð til að gera heildar endurskoðun á lögunum og er því von á að bætt verður úr þeim réttindum fanga sem miður hafa farið.
Höfundur: Auðun Daníelsson
Leiðbeinandi: Hrannar Már Sigurðsson Hafberg
Lokaverkefni til B.A. próf í lögfræði við Háskólans á Akureyri, júní 2013
Höfundur: Auðun Daníelsson
Leiðbeinandi: Hrannar Már Sigurðsson Hafberg
Lokaverkefni til B.A. próf í lögfræði við Háskólans á Akureyri, júní 2013
„Maður hefur lært helling í rauninni á því að vera í fangelsi“
Rannsókn á reynslu fanga um fangelsisdvöl í fangelsinu á Akureyri og fangelsinu við Kópavogsbraut.
Í vestrænum þjóðfélögum er lagt mikið upp úr því að markmið fangelsisvistar sé betrunarvist. Í því felst að umhverfi innan fangelsa á að vera uppbyggjandi fyrir einstaklinga og veita þeim möguleika á að koma lífi sínu í réttan farveg. Ef betrunarvist á að eiga sér stað þá er mikilvægt að aðbúnaður sé fullnægjandi, samskipti manna á milli séu mannleg, byggist á virðingu og nægilegt framboð sé á skipulögðum athöfnum innan fangelsa. Þegar betrunarvist skilar tilsettum árangri veitir það einstaklingum möguleika á að snúa aftur til samfélagsins sem betri menn. Markmið þessarar rannsóknar er að varpa ljósi á líðan fanga með því að horfa til félagslegra tengsla og aðbúnaðar í fangelsum. Til að fá betri yfirsýn á aðstæður fanganna var ákveðið að taka viðtöl við fanga bæði í fangelsinu á Akureyri og í fangelsinu við Kópavogsbraut. Niðurstöður rannsóknarinnar leiða í ljós að þátttakendur telja sig vera í góðum félagslegum tengslum bæði innan sem utan fangelsisveggjanna. Aftur á móti eru tengslin misjafnlega góð þegar betur er að gáð. Niðurstöður sýna einnig að þátttakendur telja sig ekki hafa nóg fyrir stafni og vilja að aukið sé við framboð á athöfnum innan fangelsanna. Ef litið er til aðbúnaðar í hvoru fangelsinu fyrir sig þá sýna niðurstöður að þátttakendur, sem afplána í fangelsinu á Akureyri, eru ánægðari með aðbúnað en þeir sem dvelja í fangelsinu við Kópavogsbraut. Þá sýna niðurstöðurnar að almennt séð eru þátttakendur ánægðir með fangelsisdvöl sína að undanskilinni frelsissviptingunni og telja þeir að fangelsisdvölin eigi eftir að skila tilsettum árangri.
Höfundar: Sara Sigurvinsdóttir og Þórdís Ellen Rögnvaldsdóttir
Leiðbeinandi: Andrea Hjálmsdóttir
Lokaverkefni til B.A. prófs í þjóðfélagsfræði við Háskólann á Akureyri, júní 2012
Í vestrænum þjóðfélögum er lagt mikið upp úr því að markmið fangelsisvistar sé betrunarvist. Í því felst að umhverfi innan fangelsa á að vera uppbyggjandi fyrir einstaklinga og veita þeim möguleika á að koma lífi sínu í réttan farveg. Ef betrunarvist á að eiga sér stað þá er mikilvægt að aðbúnaður sé fullnægjandi, samskipti manna á milli séu mannleg, byggist á virðingu og nægilegt framboð sé á skipulögðum athöfnum innan fangelsa. Þegar betrunarvist skilar tilsettum árangri veitir það einstaklingum möguleika á að snúa aftur til samfélagsins sem betri menn. Markmið þessarar rannsóknar er að varpa ljósi á líðan fanga með því að horfa til félagslegra tengsla og aðbúnaðar í fangelsum. Til að fá betri yfirsýn á aðstæður fanganna var ákveðið að taka viðtöl við fanga bæði í fangelsinu á Akureyri og í fangelsinu við Kópavogsbraut. Niðurstöður rannsóknarinnar leiða í ljós að þátttakendur telja sig vera í góðum félagslegum tengslum bæði innan sem utan fangelsisveggjanna. Aftur á móti eru tengslin misjafnlega góð þegar betur er að gáð. Niðurstöður sýna einnig að þátttakendur telja sig ekki hafa nóg fyrir stafni og vilja að aukið sé við framboð á athöfnum innan fangelsanna. Ef litið er til aðbúnaðar í hvoru fangelsinu fyrir sig þá sýna niðurstöður að þátttakendur, sem afplána í fangelsinu á Akureyri, eru ánægðari með aðbúnað en þeir sem dvelja í fangelsinu við Kópavogsbraut. Þá sýna niðurstöðurnar að almennt séð eru þátttakendur ánægðir með fangelsisdvöl sína að undanskilinni frelsissviptingunni og telja þeir að fangelsisdvölin eigi eftir að skila tilsettum árangri.
Höfundar: Sara Sigurvinsdóttir og Þórdís Ellen Rögnvaldsdóttir
Leiðbeinandi: Andrea Hjálmsdóttir
Lokaverkefni til B.A. prófs í þjóðfélagsfræði við Háskólann á Akureyri, júní 2012
Sérstaða kvenfanga
Í verkefninu var sérstaklega skoðað hver sérstaða og bakgrunnur kvenfanga var og hverjar voru þarfir þeirra. Verkefnið var heimildaritgerð og voru því skoðaðar bæði erlendar og íslenskar rannsóknir um efnið, til þess að svara rannsóknarspurningunum.
Helstu niðurstöður voru að kvenfangar eiga sér flestar langa sögu um vímuefnavanda og hafa orðið fyrir ofbeldi af einhverju tagi. Margar þeirra glíma við alvarlega andlega og líkamlega sjúkdóma og þurfa meiri læknisaðstoð heldur en karlfangar. Afar stór hluti íslenskra kvenfanga eru mæður og eru börn þeirra flestra undir 18 ára aldri. Stór hluti íslenskra kvenfanga ólst upp hjá báðum foreldrum og allt að helmingur þeirra ólst upp við óreglu á heimili. Þær eiga flestar að baki stutta skólagöngu og brotna sögu um atvinnuþátttöku. Þær þurfa félagslegan stuðning, húsnæði eftir afplánun, iðjuþjálfun og persónulega ráðgjöf. Og alls staðar í heiminum afplána konur frekar dóma fyrir auðgunar- eða fíkniefnabrot heldur en ofbeldisbrot. Brotin voru oftast framin til þess að fjármagna eigin neyslu eða vegna fjárhagslegrar pressu.
Höfundur:
Berghildur Pálmadóttir.
Leiðbeinendur: Anni G. Haugen, lektor og Íris Eik Ólafsdóttir.
Lokaverkefni til B.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, júní 2012
Helstu niðurstöður voru að kvenfangar eiga sér flestar langa sögu um vímuefnavanda og hafa orðið fyrir ofbeldi af einhverju tagi. Margar þeirra glíma við alvarlega andlega og líkamlega sjúkdóma og þurfa meiri læknisaðstoð heldur en karlfangar. Afar stór hluti íslenskra kvenfanga eru mæður og eru börn þeirra flestra undir 18 ára aldri. Stór hluti íslenskra kvenfanga ólst upp hjá báðum foreldrum og allt að helmingur þeirra ólst upp við óreglu á heimili. Þær eiga flestar að baki stutta skólagöngu og brotna sögu um atvinnuþátttöku. Þær þurfa félagslegan stuðning, húsnæði eftir afplánun, iðjuþjálfun og persónulega ráðgjöf. Og alls staðar í heiminum afplána konur frekar dóma fyrir auðgunar- eða fíkniefnabrot heldur en ofbeldisbrot. Brotin voru oftast framin til þess að fjármagna eigin neyslu eða vegna fjárhagslegrar pressu.
Höfundur:
Berghildur Pálmadóttir.
Leiðbeinendur: Anni G. Haugen, lektor og Íris Eik Ólafsdóttir.
Lokaverkefni til B.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, júní 2012
,,Nám er besta betrunin“ : rannsókn á námi fanga í afplánun
Markmið rannsóknarinnar var að kynnast upplifun og reynslu fanga af námi innan veggja fangelsis og varpa þannig ljósi á menntun sem betrun. Lykilþátttakendur voru 8 fangar sem fylgt var eftir í 18 mánuði, en alls var rætt við 15 einstaklinga og tekin 48 viðtöl. Niðurstöður benda til að skólaganga væri viðmælendum mikilvæg, óháð hindrunum í námi. Námsárangur, andleg líðan, sjálfsmynd, trú á eigin getu og edrúmennska héldust í hendur. Ef einn þáttur lét undan síga, hafði það neikvæð áhrif á aðra. Trú fanga á mikilvægi menntunar til að sporna gegn afbrotahegðun að afplánun lokinni, tengdist námsgengi. Helstu lærdómar eru að finna þurfi hugtakinu betrun stað í lögum; huga þurfi að námsúrræðum fyrir fanga án grunnskólaprófs sem glíma við námsörðugleika; gera þurfi námskrár fyrir fræðslustarf í fangelsum; og að tryggja þurfi að einstaklingar sem stundað hafa nám í afplánun fái aðgengi að námi þegar út er komið.
Höfundar:
Inga Guðrún Kristjánsdóttir, MA í uppeldis- og menntunarfræði
Guðný Guðbjörnsdóttir, prófessor á Menntavísindasviði Háskóla Íslands
Ráðstefnurit Netlu – Menntakvika, desember 2010
Höfundar:
Inga Guðrún Kristjánsdóttir, MA í uppeldis- og menntunarfræði
Guðný Guðbjörnsdóttir, prófessor á Menntavísindasviði Háskóla Íslands
Ráðstefnurit Netlu – Menntakvika, desember 2010
Upplýsingaþörf, upplýsingamiðlun og mikilvægi fjölskyldutengsla í fangelsisvist.
Viðhorf aðstandenda fanga og íslenskra afplánunarfanga.
Aðstandendur fanga hafa löngum verið falinn hópur innan samfélagsins og sjaldan er hugað að þeim þegar fangi fer til fangelsisvistar. Í áföllum eru upplýsingar mikilvægar og þar sem fangelsisvist einstaklings hefur verið skilgreind sem áfall er vert að huga að upplýsingaþörf aðstandenda fanga í tengslum við fangelsisvist. Bent hefur verið á mikilvægi fjölskyldutengsla fyrir fanga með tilliti til endurkomutíðni í fangelsi. Athyglinni hefur síður verið beint að mikilvægi þess að aðstandendur viðhaldi tengslum við fangann. Af greiningu viðtala má dæma að upplýsingaþörf aðstandenda fanga snýr aðallega að þeim samskiptaleiðum sem í boði eru; hvernig þeir munu geta verið í samskiptum og tengslum við fangann á meðan á fangelsisvistinni stendur. Niðurstöður spurningalista sýndu fram á að samskiptaleiðir eru helsta upplýsingaefni fanga til aðstandenda. Hóparnir tveir töldu jafnframt mjög mikilvægt að viðhalda fjölskyldutengslum í fangelsisvist. Tillögur aðstandenda að bættri þjónustu voru að Fangelsismálastofnun og sú þjónusta sem þar er veitt yrði sýnilegri.
Höfundur: Berglind Ósk Filippíudóttir
Leiðbeinendur: Steinunn Hrafnsdóttir og Íris Eik Ólafsdóttir
Lokaverkefni til M.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, desember 2009
Aðstandendur fanga hafa löngum verið falinn hópur innan samfélagsins og sjaldan er hugað að þeim þegar fangi fer til fangelsisvistar. Í áföllum eru upplýsingar mikilvægar og þar sem fangelsisvist einstaklings hefur verið skilgreind sem áfall er vert að huga að upplýsingaþörf aðstandenda fanga í tengslum við fangelsisvist. Bent hefur verið á mikilvægi fjölskyldutengsla fyrir fanga með tilliti til endurkomutíðni í fangelsi. Athyglinni hefur síður verið beint að mikilvægi þess að aðstandendur viðhaldi tengslum við fangann. Af greiningu viðtala má dæma að upplýsingaþörf aðstandenda fanga snýr aðallega að þeim samskiptaleiðum sem í boði eru; hvernig þeir munu geta verið í samskiptum og tengslum við fangann á meðan á fangelsisvistinni stendur. Niðurstöður spurningalista sýndu fram á að samskiptaleiðir eru helsta upplýsingaefni fanga til aðstandenda. Hóparnir tveir töldu jafnframt mjög mikilvægt að viðhalda fjölskyldutengslum í fangelsisvist. Tillögur aðstandenda að bættri þjónustu voru að Fangelsismálastofnun og sú þjónusta sem þar er veitt yrði sýnilegri.
Höfundur: Berglind Ósk Filippíudóttir
Leiðbeinendur: Steinunn Hrafnsdóttir og Íris Eik Ólafsdóttir
Lokaverkefni til M.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, desember 2009
Fangelsisvist og fjölskyldutengsl: líðan, þarfir og óskir aðstandenda fanga. „...eins og við værum eitthvað auka...“
Aðstandendur fanga er hópur í samfélaginu sem hefur fengið litla athygli og er oft á tíðum falinn hópur innan samfélagsins. Er fangi hefur afplánun gleymast þeir oft sem við hlið þeirra standa; sjálf fjölskyldan. Að viðhalda fjölskyldutengslum er mikilvægur þáttur fyrir fanga og ekki síst fjölskylduna sjálfa sem horfir á eftir einum úr fjölskyldunni til innilokunar. Þó hafa aðstandendur fengið byr undir vængi sína með stofnun samtakanna, Aðgát en starfsemi þeirra snýr að aðstandendum og stuðningi við þá. Helstu markmið rannsóknar þessarar var að skoða þá þjónustu sem aðstandendum stendur til boða og hvernig henni er komið til skila og jafnframt að fá fram óskir þeirra í tengslum við þjónustuna. Einnig var litið á líðan aðstandenda í því langa ferli sem afplánun getur oft verið. Niðurstöður sýndu að þjónusta við aðstandendur er ekki nægilega sýnileg og skortur á grunnupplýsingum er til staðar. Óánægja með heimsóknaraðstöðu var áberandi sem og tilfinningaleg upplifun aðstandenda í ferlinu. Aðstandendum þótti mikilvægt að bæta upplýsingamiðlun og aðstöðu til heimsókna sérstaklega hvað varðaði börn sem fara til heimsókna í fangelsið.
Höfundur:
Berglind Ósk Filippíudóttir.
Leiðbeinandi: Sigrún Júlíusdóttir, prófessor
Lokaverkefni til B.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, sept. 2008
Höfundur:
Berglind Ósk Filippíudóttir.
Leiðbeinandi: Sigrún Júlíusdóttir, prófessor
Lokaverkefni til B.A. gráðu í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands, sept. 2008