Author: Gudmundur Ingi Thoroddsson, Chair of Afstada: the Icelandic society of prisoners and other interested parties on better prison policies and prisoner betterment.[2]
 
From the beginning of this century I have been imprisoned two times, totally for 14 years for non-violent crimes. Icelandic taxpayers have already paid 132.995.520 ISK for my incarceration and when I have fully served my sentence additional cost of 1.680.000 ISK will have… and the total cost therefore up to 134.435.520 ISK.
 
During these 14 years in prison I have received payments from the government 14.560.00 ISK which is in fact "black money", though officially called either contribution or benefits. At least I don’t have to pay any taxes from these payments, but I also do not earn any rights which taxpayers earn; like right to unemployment benefits after released and other social benefits which is one of the basic principles in the Nordic social welfare system.
 
Even if it’s 18 years since I first got in prison, I have not yet received any professional help on how the incarceration could possible help me to become a better person; advices how I could get the best out of my stay in prison and help to make plans throughout my imprisonment, e.g. what treatments are available and other possible resources for support.
 
During these 14 years I have probably met with either social worker or psychologist around seven times, which is actually more often than many other prisoners can say. When I first served my time there was hardly any studies available, and definitely not any craft studies or any professional help to change my life so I could get out of prison as a changed and better man. This is the reason why more than every second prisoner get back in prison again in Iceland. And that’s what happen to me.
 
For me, the prison was in fact some kind of “criminal school” where the more experiences shared knowledge to the younger ones. Why not to put more effort on professional help to get prisoners on the right track again?
 
Instead, I've been stored in the most expensive storage available. For the same amount of money it would be possible to offer much more effective assistance; even fully staffed housing, special designed education, different types of treatments, craft studies and possibly other options - which would be much cheaper than what I have cost.
 
With new approach, where we would help instead of punishing, we could get down the recidivism rate[3] if only we would help convicted to find new path into the right direction; with emphasize on education and other types of training. And what is more, we would reduce the harm which is caused by crimes.
 
Stop wasting billions on a system which doesn’t return anything back to the society, but only screams for more spending of taxpayers’ money. Let’s build up an effective system that actually benefits the entire society. It’s possible, and actually done with good result elsewhere, but requires cross-party political will and public support – which in the end pays the bill.


[1] 134.435.520 ISK is equal to 1.330.000 USD

[2] First published in the Icelandic Newspaper, Frettabladid 25th April 2018 http://www.visir.is/g/2018180429447/eg-kosta-134.435.520-kronur-

[3] ‘Why Norway’s prison system is so successful’ http://www.businessinsider.com/why-norways-prison-system-is-so-successful-2014-12

​formadur@afstada.is

Ég hef setið í fangelsi í 14 ár af 24 ára samanlögðum dómum fyrir ofbeldislausa glæpi frá aldamótum. Ég hef nú þegar kostað skattgreiðendur 132.995.520 krónur og þegar afplánun lýkur hafa bæst við 1.680.000- krónur eða samtals 134.435.520- krónur. Þetta er kostnaður við fangelsisdvölina sjálfa en við bætist kostnaður í heilbrigðiskerfinu, almanntryggingakerfinu, hjá lögreglu og dómstólum og því má alveg gera ráð fyrir að uppæðin sé töluvert hærri og jafnvel um 200.000.000-kr. Ég miða við opinberar tölur og er ekki að kvarta yfir því að ég hafi verið settur í fangelsi heldur aðeins að sína fram á hver staðan sé í þessum málum.

Á þessum 14 árum hefur Fangelsismálastofnun greitt mér 14.560.00 krónur  í „svört“ laun sem nefnd hefur verið þóknun eða dagpeningar. Ég greiddi enga skatta af þeim peningum en er líka án allra réttinda og trygginga og þegar ég kem aftur út í samfélagið get ég til dæmis ekki farið á atvinnuleysisbætur þar sem ég hef aldrei greitt krónu í skatta eða gjöld.

Í fangelsinu hef ég enn ekki fengið viðtal hjá fagfólki, nú 18 árum eftir að ég kom fyrst inn til afplánunar, sem gera myndi í samráði við mig vistunar- og meðferðaráætlun um það hvernig ég gæti hagað minni afplánun og hvaða leiðir eru bestar fyrir mig til þess að standa mig í fangelsinu. Sama fagfólk gæti upplýst mig um hvaða meðferðir eru í boði og hvaða leiðir eru bestar til þess að koma út úr fangelsinu sem betri maður. Ég hef aftur á móti hitt sálfræðing og félagsráðgjafa á þessum 14 árum í fangelsi, sjö sinnum eða svo og það eru ekki allir svo heppnir að hitta þá svona oft.

Eftir fyrri afplánun mína, þar sem engin aðstoð var veitt, nám var ekkert og þess þá síður verknám, var ekkert eða enginn sem reyndi að breyta mínum hugsanagangi og reyna að hafa áhrif á hvernig ég myndi haga lífi mínu sem frjáls maður. Það er einmitt ástæðan fyrir því að meira en helmingur allra fanga enda aftur í fangelsi. Og þannig var það hjá mér. Fyrir mig var fangelsið glæpamannskóli og ég fór af fullum krafti í að halda áfram fyrri iðju, það eina sem ég kunni og hafði áhuga á, á þeim tíma.

Hvernig hefur verið unnið með mig fyrir allan þennan pening? Því er auðsvarað. Ekkert hefur verið gert. Ég hef verið vistaður í langdýrustu geymslu sem til er. Það hefði verið hægt að kaupa íbúð og vera með einn starfsmann allt árið um kring með mér, vera með sérkennslu, meðferðir, starfsþjálfun og verknám fyrir minni pening en þetta hefur kostað, sem sýnir að það er eitthvað verulega mikið að.

Nú er kominn sá tími í afplánun minni að ég má vinna fyrir utan fangelsið á fullum launum alla virka daga í eitt ár áður en mér er gert kleift að gista á áfangaheimili. Það þýðir að ég fæ að halda fullum launum í eitt ár ef ég er að vinna. Skattgreiðendur borga fyrir mig húsnæði allt árið og greiða fyrir mig kvöldmat á virkum dögum og fullt fæði um helgar. Hins vegar ef ég er öryrki þá er ólíklegt að ég geti nýtt mér þetta úrræði þar sem ég hefði ekki efni á að keyra sjálfur á milli opna fangelsisins og sjálfboða vinnunnar. Það sama er að segja ef ég myndi nýta mér þetta úrræði til að stunda nám. Þá fengi ég ekki námslán sökum þess að nánast hver einasti fangi er á vanskilaskrá og fengi heldur ekki félagslegar bætur því ég væri í námslánshæfu námi. Er þetta ekki allt frekar öfugsnúið?

Niðurstaða mín í þessu öllu er að ef við komum upp betrunarstefnu í fangelsin og útskrifum fanga með menntun og starfsþjálfun, þá fækka endurkomum, minnkar kostnaður og brotaþolendum fækkar.  Hættum að greiða tvo til fjóra milljarða á ári í kerfi sem skilar engu til baka heldur bara tekur meira á hverju ári. Komum á skilvirku kerfi sem gagnast öllu samfélaginu. Við getum það en það þarf þverpólitískan vilja til þess, sem og meiri áhuga almennings á þessu málaflokki.

​formadur@afstada.is

„Viltu að hringt verði í einhvern sérstakan eða að við veljum?“ Þetta er spurning sem borin er fram á lögreglustöðvum um land allt, jafnvel oft á dag, og á svarinu veltur hvaða lögmaður kemur til með að gæta réttinda einstaklings sem sviptur hefur verið frelsinu með handtöku. Ef viðkomandi þekkir ekki til lögmanns, eins og til dæmis flestir erlendir ríkisborgarar, þá útvegar lögreglan þeim lögmann af lista sínum, svonefndan „jámann“. Þetta er afar fámennur hópur lögmanna sem fær langstærstan hluta málanna.
​
Eins og gefur að skilja er Afstaða, félag fanga, í nánum tengslum við skjólstæðinga lögmanna sem sérhæfa sig í verjendastörfum og lögmenn sjálfa. Afstaða fær margar kvartanir vegna þessa fyrirkomulags hjá lögreglu og má sannarlega tala um viðvarandi óánægju.

Sökum þessa setti Afstaða upp lista yfir þá lögmenn sem félagið þekkir og getur með hreinni samvisku gefið meðmæli þegar kemur að sakamálum. Listann má finna á vefsvæðinu domareiknir.is. Lögmannafélag Íslands hefur gert athugasemdir við listann og þá lögmenn sem á honum eru auk þess sem „jámenn“ lögreglunnar hafa borið út gróusögur um þá góðu lögmenn sem á lista Afstöðu eru.

Markmið Afstöðu og lögmannafélagsins hlýtur að vera það sama, þ.e. að sakaðir menn geti valið sér verjendur. Með því að koma upp vottuðum, gagnvirkum og gagnsæjum lista yfir lögmenn sem reiðubúnir eru til að taka að sér verjendastörfum á hverjum tíma og gefa handteknum einstaklingum kost á að velja af listanum er hægt að auka traust milli allra þeirra sem að málum koma.

Vottunin gæti stafað frá Lögmannafélagi Íslands, Afstöðu, Ríkislögreglustjóra og Ríkissaksóknara. Lögmenn skrái sig á listann og geti sjálfir skráð í gegnum netið hvenær þeir eru til taks. Lögregla hafi því alltaf nýjustu upplýsingar um tiltæka lögmenn og geti prentað út eintak fyrir þann handtekna til að fara yfir. Á listanum komi fram upplýsingar um menntun og sérgreinar lögmanna.

Afar mikilvægt er að allar leikreglur séu skýrar og opinberar og að öllum mögulegum vafaatriðum um skipun verjenda á fyrstu stigum málsmeðferðar sé eytt. Það verður til þess að auka traust á milli sakborninga og lögreglu og ekki síður innan lögmannastéttarinnar.

Á meðan núverandi fyrirkomulag er við lýði mun Afstaða áfram leiðbeina þeim sem til félagsins leita, enda getur val á lögmanni skipt gríðarlegu miklu máli. Öllu máli skiptir fyrir handtekinn einstakling að hafa við hlið sér lögmann sem hann treystir og er tilbúinn að setja sig inn í mál og berjast fyrir réttlæti, sama hvort það er sýkna eða vægasta refsing.

Afstaða hvetur dómsmálaráðherra til þess að kynna sér þessi mál og vinna að lausn með öllum hlutaðeigandi.

formadur@afstada.is

Eitt af verkefnum Afstöðu, félags fanga, er að veita föngum af erlendu bergi brotnu leiðsögn en þeir eiga það flestir sameiginlegt að þekkja ekkert til íslenskra laga, starfshátta íslenskra lögmanna eða öðru sem tengist því að vera í fangelsi á Íslandi. Sökum þessa hefur Afstaða það hlutverk að eiga í samskiptum við embættismenn eða lögreglu, fyrir hönd erlendu fanganna.

Undanfarin ár hefur félagið ítrekað þurft að senda lögreglustjórum víða um land fyrirspurnir um það hvað hafi orðið af eigum erlendra fanga. Þegar lögreglan handtekur einstaklinga þá er yfirleitt lagt hald á ýmsa muni sem sá handtekni er með á sér, t.d. síma, tölvu, snúrur, skjöl, skilríki, skartgripi og fleira í þeim dúr. Þessir munir eru yfirleitt ekki gerðir upptækir af dómstólum og á lögreglan að skila þeim strax til dómþola eftir að dómur hefur verið kveðinn upp.

Í IX. Kafla laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 [sml.] er fjallað um haldlagningarheimildir lögreglu og er meginreglu kaflans að finna í 68. gr. Enginn vafi er á rétti lögreglu til haldlagningar þeirra muna sem um ræðir en krafa fanga og Afstöðu byggir hins vegar á 72. gr. sml. sem er eftirfarandi:

„Aflétta skal haldi þegar þess er ekki lengur þörf og í síðasta lagi þegar máli er endanlega lokið nema um sé að ræða: a. muni sem gerðir hafa verið upptækir með dómi, b. muni sem aflað hefur verið með refsiverðum hætti og afhentir hafa verið þeim sem tilkall eiga til þeirra, c. muni sem lagðir hafa verið fram sem sönnunargögn í máli nema sá sem afhendingar krefst þurfi á gagni að halda til að ná rétti sínum eða afstýra réttindamissi. Þegar haldi verður aflétt skv. 1. mgr. skal lögregla hlutast til um að skila munum til þess sem rétt á til þeirra.“

Eitthvað eru þessi lög að vefjast fyrir lögreglustjórunum og í sumum tilfellum Héraðssaksóknara því þeir telja það vera sitt hlutverk að geyma vegabréf og aðra muni. Það er auðvitað ekki rétt og ber þeim að skila munum strax til dómþola, eða í sumum tilfellum til fangelsisyfirvalda þar sem dómþoli hefur aðgang að þeim. Eins og áður segir hefur Afstaða sent nokkur slík erindi að undanförnu og í mörgum tilfellum hefur ekkert gerst. Staðan er þannig að lögreglan og Héraðssaksóknari í sumum tilfellum skila ekki eigum dómþola aftur fyrr en þeir fara úr landi og stundum alls ekki.

Því spyr Afstaða: Hvað verður um þessa muni? Hver notar þessa muni? Hvers vegna eru ekki settar verklagsreglur um það hvernig skuli staðið að haldlagningu og skilum á munum? Og hver hefur eftirlit með lögreglunni? 
​
Formadur@afstada.is

Árum saman hefur Afstaða, félag fanga barist fyrir að einhver taki ábyrgð á framfærslu einstaklinga í afplánun. Fangelsisyfirvöld segja sveitarfélögin bera ábyrgð og sveitarfélögin segja ríkið bera ábyrgð!

Hjá Sambandi sveitarfélaga flokkast þetta undir „grátt svæði“. Umboðsmaður Alþingis hefur þó kveðið á um að sveitarfélögum beri að greiða kostnað, eins og t.d. vegna tannviðgerða - en í mörgum tilfellum er tannheilsa fanga í mjög slæmu ásigkomulagi, sem hefur áhrif m.a. á sjálfsvirðingu einstaklinga.

Reyndar er misjafnt milli sveitarfélaga hvernig framkvæmdin er. Sum sveitarfélög greiða allan heilbrigðiskostnað sem ríkið greiðir ekki. Önnur aðstoða fanga við að útvega sér fatnað, afla sér ökurèttinda (þ.m.t. meirapróf) vinnuvélaréttinda, pungapróf og veita jafnvel einhvers konar stuðning fyrstu mánuðina eftir afplánun.

Vegna þess að framkvæmdin er misjöfn eftir sveitarfélögum skapast oft titringur í fangelsunum, þar sem sumir njóta stuðnings - en aðrir ekki. Reykjavíkurborg hefur staðið sig verst allra sveitarfélaga og greiða föngum ekki neitt og misjafnt er eftir hverfisstöðum hvernig tekið er á málum.

Fulltrúar Reykjavíkurborgar segja fanga, eins og aðra, hafa rétt til aðstoðar - en svo er regluverkið svo flókið og matskennt að fanginn á í raun aldrei möguleika gagnvart kerfinu.

Umboðsmaður borgarbúa hefur tekið málið til skoðunar og sagt að enginn lagalegur vafi leiki á um að sveitarfélögunum beri að tryggja framfærslu þeirra sem ekki hafa möguleika á að framfleyta sér sjálfir - og skiptir þá lögheimilissveitarfèlag engu.

Einhverra hluta vegna hefur áliti Umboðamanns borgarbúa ekki verið fylgt eftir, nú eða ekki hlustað á álit hans. Þrátt fyrir að borgarstjóra hafi verið bent á þennan viljaleysa, virðist það hafa verið eins og hjóm eitt því enn þverskallast borgaryfirvöld við að taka á þessu og leysa - eins og þeim þó ber.

Því spyr ég: hvað hyggst þinn stjórnamálaflokkur gera í þessu máli að loknum kosningum?

​formadur@afstada.is 

Nýverið kom að máli við mig ungur maður sem taldi sig hafa greitt sekt sína við samfélagið með úttekt á dómi sem hann hlaut. Hann var dæmdur fyrir kynferðisbrot og er að feta sín fyrstu skref út í samfélagið á ný eftir að lokið afplánun dómsins. Maðurinn, sem er rétt rúmlega tvítugur, greindi mér frá því að hann hefði undanfarið sótt um, án afláts, hin og þessi störf og nær ávallt í fyrstu fengið góð viðbrögð og jafnvel vilyrði fyrir ráðningu. Sama svar barst honum svo frá öllum vinnuveitendum eftir fáeina daga: þakkað var fyrir umsóknina en henni jafnframt hafnað.
 
Ég hafði því miður fá ráð til að veita þessum unga manni. Þetta er veruleikinn sem blasir við fyrrverandi föngum á Íslandi og þá sérstaklega þeim sem dæmdir hafa verið fyrir kynferðisbrot, alveg burtséð frá alvarleikastigi eða öðrum þáttum, s.s. aldri, sakarskrá að öðru leyti, menntun eða reynslu á vinnumarkaði.
 
Hvað viljum við sem samfélag að sé tilgangur dóma? Eiga dómþolar ekki að eiga afturkvæmt í samfélagið eftir afplánun dóms?
 
Í mínum huga er augljóst, að ef einstaklingur hefur hvorki þak yfir höfuðið né möguleika til að framfleyta sér eftir að hann hefur afplánað dóm, þá leiðist viðkomandi út á hættulega braut; hefur engu að tapa! Oft er því haldið fram að í fangelsum landsins séu framleiddir glæpamenn. Ef fangavistin hefur ekkert innihald og ekkert tekur við að lokinni afplánun dóms, þá er það óhjákvæmilegt; að dómþolar haldi áfram fyrri iðju og engin betrun eigi sér stað.
 
Ef refsa á til eilífðar, þeim sem hljóta dóma, eru tveir kostir eru í stöðunni; annars vegar að dæma þá bara menn í lífstíðarfangelsi eða veita þeim styrk til að flytjast búferlum úr landi. Það er að segja ef við sem samfélag ætlum að gefast upp á þeim samfélagssáttmála sem telja mátti í gildi hér á landi, og öðrum siðuðum samfélögum, þar sem einstaklingar eru aðstoðaðir við að fóta sig að nýju – en ekki útskúfaðir til æviloka.

​formadur@afstada.is

Fangar eru vinsælir um þessar mundir. Svo vinsælir að á sunnudögum gefst sjónvarpsáhorfendum tækifæri til að sjá ekki einn heldur tvo vandaða þætti um lífshlaup þeirra sem horfið hafa af beinu brautinni og hafnað á bak við lás og slá. Eins hlaut þáttaröðin Fangar flestar tilnefningar til Edduverðlaunanna þetta árið, fjórtán talsins.

Í þessu landslagi getur reynst ánægjulegt að sinna starfi formanns Afstöðu, félags fanga. Á þeim fjölmörgu fundum sem ég hef átt með ráðherrum, þingmönnum, embættismönnum og stjórnmálamönnum sem ganga með þingmanninn í maganum á undanförnum misserum hefur mér tekist að fara vel yfir stöðuna í fangelsismálum á Íslandi og bera hana saman við hvað er að gerast í öðrum löndum. Undantekningalaust fer ég ánægður út af þessum fundum enda fundargestir sérlega áhugasamir og lýsa þeir yfir miklum vilja til að gera betur í málefnum fanga, að stefna skuli að betrun. Allir hafa verið sammála um að málaflokkurinn sé vanræktur og að svo hafi verið um langa hríð.
Ég hef nánast aldrei farið bónleiður af fundi með stjórnmálamanni. Hver einasti fundur hefur gefið fögur fyrirheit og ég fer bjartsýnn af fundi. Nánast allir sem ég hitti vilja hjálpa mér og okkur í Afstöðu að gera breytingar og jafnvel róttækar breytingar til að spara fjármagn til lengri tíma, draga úr glæpum og endurkomum í fangelsi.

Samt gerist aldrei neitt. Það verða engar breytingar. Og því miður hafa stjórnmálamennirnir bara ekki staðið við stóru orðin. Fangar halda áfram að fyrirfara sér, verða öryrkjar, einangrast enn frekar frá samfélagi manna og halda áfram að fara inn og út úr fangelsi í vitahring kerfisins.
Og svo falla ríkisstjórnir og við kjósum aftur og aftur og við þurfum að byrja upp á nýtt að funda með nýjum frambjóðendum, þingmönnum og ráðherrum til að kynna þeim stöðuna. Og aftur gerist það sama. Allir sýna sama áhuga á að gera nú skurk í fangelsismálum.

Og enn gerist ekkert.

Engin svör fást frá ráðuneytum, þingmenn vísa frá sér ábyrgð, stjórnarandstöðuþingmenn sem látið hafa í sér heyra þagna þegar þeir komast í stjórn og ungir stjórnmálamenn, sem barist hafa hvað harðast með Afstöðu, hætta að hugsa um hag fanga um leið og þeir ná kjöri.

Stjórnmálamenn kunna vissulega að orða hlutina fallega og lofa öllu fögru. En það er sárlega lýjandi þegar sama fólk hverfur frá baráttunni. Við fangar erum frelsissvipt fólk og lifum það á hverjum degi hve illa fangelsiskerfið er búið. Við bindum alvöru vonir við það sem valdhafar segja við okkur.
Nú verð ég að biðja stjórnmálamenn og aðra valdhafa að vera heiðarlega og þykjast ekki hafa áhuga sem þeir hafa ekki.

Þau ykkar sem hafið ekki raunverulegan áhuga á að koma á raunverulegum breytingum til betrunar fyrir kerfið og okkur fangana, látið bara eiga sig að boða mig á fund eða taka á móti mér. Ykkur hin bið ég endilega að hafa samband og látum það gerast.

Ég bíð við símann.
​formadur@afstada.is

Aðalfundur Afstöðu, félags fanga og annarra áhugamanna um bætt fangelsismál og betrun, verður haldinn að Hraunbæ 102a, 110 Reykjavík, mánudaginn 12. mars 2018 kl. 10.30.

Dagskrá:

1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Önnur mál.

Allir félagsmenn velkomnir.

Kæri frambjóðandi til Alþingis,
Senn líður að kosningum og Afstaða, félag fanga, óskar eftir því að flokkur þinn setji málefni fanga á stefnuskrá sína. Í gegnum árin hefur félagið átt í góðu samstarfi við þingmenn og þingnefndir og er kominn tími til að umræða um fangelsismál fái meira vægi, og að stjórnmálaflokkar setji sér raunhæfa stefnu í málaflokknum.
Hvar sem við komum og við hvern er rætt þá eru allir sammála um að nám og starfsþjálfun í fangelsum sé lykillinn að betrun og nauðsynlegt að sé að stórefla framboðið. Þrátt fyrir það hefur ekkert gerst.
Afstaða er félag sem hingað til hefur ekki tekið sér stöðu með ákveðnum stjórnmálaflokki en hingað og ekki lengra. Stjórn Afstöðu hefur ákveðið að beina því til félagsmanna sinna og aðstandenda þeirra að kjósa þann stjórnmálaflokk sem setur verknám og starfsþjálfun fanga á sína stefnuskrá ásamt því að vinna að heildstæðri pólitískri stefnumótun í fangelsismálum á Íslandi.
Fyrir hönd Afstöðu óska ég hér með eftir fundi með þér og efsta fólki á lista flokksins og getum við þá rætt um málaflokkinn í heild og það eina mál sem við teljum í algjörum forgangi þegar kemur að betrun fanga í íslenskum fangelsum, þ.e. verknám og starfsþjálfun.
​
F.h. Afstöðu, félags fanga á Íslandi
Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður


                                                          VERKNÁM Í FANGELSIN
Mikilvægt er að fangar hafi góða möguleika til náms, enda er nám besta leiðin til betrunar. Rannsóknir hafa sýnt fram á að þeir fangar sem leggja stund á nám eru ólíklegri en aðrir fangar til að lenda aftur í afplánun. Margir fangar glíma aftur á móti við námsörðugleika og því hentar hefðbundið bóklegt nám ekki öllum. Í fangelsum landsins er engu að síður fyrst og fremst hægt að leggja stund á slíkt nám. Nauðsynlegt er að þróa enn frekar námsframboð í fangelsum og þá sérstaklega með verknám í huga, líkt og er gert á Norðurlöndunum. Við megum ekki horfa á fangelsi sem geymslustað fyrir afbrotamenn, heldur þurfum við að líta á þau sem endurhæfingarstöð fyrir einstaklinga sem villst hafa af braut.
Það liggur fyrir að sjaldgæft er að einstaklingar geti hafið nám að lokinni afplánun. Kemur þar margt til, eins og nýleg aldurstakmörk framhaldsskóla, þeir fá hvorki námslán né framfærslu og neyðast því flestir til þess að leggja námið á hilluna þegar úr fangelsi er komið. Því er mikilvægt að boðið sé upp á stuttar leiðir í starfsnámi/verknámi sem nýtist einstaklingunum til jákvæðrar þátttöku í samfélaginu.
Fangar á Íslandi hafa í mörgum tilvikum sóst eftir því að fara í verknám, en slíkt hefur ekki verið mögulegt. Því hefur Afstaða lengi bent á mikilvægi þess að fangar hafi möguleika á að stunda verknám meðan á afplánun stendur. Félagið telur réttast að fangar geti nýtt þann tíma sem þeir afplána dóm til að byggja sig upp til virkrar þátttöku í samfélaginu – og þar með atvinnulífinu – með aðgangi að starfsþjálfun og verknámi.
Staðreynd 1
Áttatíu prósent þeirra sem afplána refsidóma í íslenskum fangelsum hafa eingöngu lokið grunnskólaprófi. Margir hafa ekki einu sinni lokið grunnskólanum. Menntunarstaða íslenskra fanga er lakari en hjá hinum norrænu þjóðunum.
Hvað er til ráða?
Nauðsynlegt er að þróa námsframboð í fangelsunum og þá sérstaklega með verknám í huga, eins og gert er hjá hinum norrænu þjóðunum.
Staðreynd 2
Pólitísk stefnumótun í fangelsismálum hefur aldrei farið fram á Íslandi og umræðan að undanförnu ber þess merki.
Hvað er til ráða?
Stjórnmálaflokkur sem er tilbúinn í þverfaglega vinnu um fangelsismál þar sem útkoman er stefnumótun til framtíðar fær stuðning Afstöðu, félags fanga og aðstandanda þeirra!
Yfirvöld í öðrum löndum eru fyrir löngu búin að átta sig á hagkvæmi þess að nota nám sem betrun. Og ekki skal dregið úr því að tækifærin til bóknáms eru til staðar. En þannig vitnað sé í orð Önnu Kristínar Newton, sálfræðings hjá Fangelsismálastofnun, í sunnudagsblaði Morgunblaðsins frá 23. september 2017: „Við þurfum að endurhugsa hvernig nám fyrir þennan hóp á að líta út, ég vil ekki missa það nám sem við höfum en myndi vilja geta boðið upp á nám sem hentar þessum einstaklingum betur, þá til dæmis styttra nám. Ég vann lengi í fangelsum erlendis og þar var föngum kennt að pípuleggja, leggja flísar, vinna jarðvinnu, eitthvað sem þeir gátu tekið með sér út í samfélagið að afplánun lokinni.“
Þetta er einmitt málið. Verknám og starfsnám hefur algjörlega setið á hakanum í íslenskum fangelsum. Og nú er kominn tími til að snúa við blaðinu, mennta íslenska fanga til betri verka. Í sömu umfjöllun sunnudagsblaðs Morgunblaðsins var rætt við Helga Gunnlaugsson, afbrotafræðing, sem hefur kynnt sér þessi mál. „Námið er meira og minna allt bóklegt á framhaldsskólastigi en við sáum mikinn áhuga meðal fanga að komast í verknám, sem hentar mörgum þeirra kannski betur.“
Þá má vísa til orða Gylfa Þorsteinssonar, kennslustjóra FSU í fangelsum, í Stundinni frá 5. apríl 2017 en hann segir að hæsti hjallinn að klífa sé verklegi hluti iðn- og starfsnáms, þ.e. verknáms. „Þar strandar á tólum, tækjum og aðstöðu. Engin verknámsaðstaða er í íslenskum fangelsum, nema á Litla-Hrauni, og þar er hún af skornum skammti.“
Hann bendir á að töluverður kostnaður geti fylgt verknámi og veltir fyrir sér hvort það sé ástæða þess að svo lítil áhersla hafi verið lögð á verknám í skólakerfinu á Íslandi.
Afstaða telur starfsmenntun einn mikilvægasta þátt í betrun fanga og hvetur stjórnmálaflokka landsins að taka upp þetta mál í stefnumótun sinni í fangelsismálum og koma á verknámi í fangelsum landsins. Verknám veitir fleiri og skilvirkari tækifæri fyrir fanga og opnar skýrari leiðir út í samfélagið. Með aukinni atvinnuþátttöku fanga verður kerfið bæði hagkvæmara og skilvirkara, samfélaginu öllu í hag!