„Viltu að hringt verði í einhvern sérstakan eða að við veljum?“ Þetta er spurning sem borin er fram á lögreglustöðvum um land allt, jafnvel oft á dag, og á svarinu veltur hvaða lögmaður kemur til með að gæta réttinda einstaklings sem sviptur hefur verið frelsinu með handtöku. Ef viðkomandi þekkir ekki til lögmanns, eins og til dæmis flestir erlendir ríkisborgarar, þá útvegar lögreglan þeim lögmann af lista sínum, svonefndan „jámann“. Þetta er afar fámennur hópur lögmanna sem fær langstærstan hluta málanna.
​
Eins og gefur að skilja er Afstaða, félag fanga, í nánum tengslum við skjólstæðinga lögmanna sem sérhæfa sig í verjendastörfum og lögmenn sjálfa. Afstaða fær margar kvartanir vegna þessa fyrirkomulags hjá lögreglu og má sannarlega tala um viðvarandi óánægju.

Sökum þessa setti Afstaða upp lista yfir þá lögmenn sem félagið þekkir og getur með hreinni samvisku gefið meðmæli þegar kemur að sakamálum. Listann má finna á vefsvæðinu domareiknir.is. Lögmannafélag Íslands hefur gert athugasemdir við listann og þá lögmenn sem á honum eru auk þess sem „jámenn“ lögreglunnar hafa borið út gróusögur um þá góðu lögmenn sem á lista Afstöðu eru.

Markmið Afstöðu og lögmannafélagsins hlýtur að vera það sama, þ.e. að sakaðir menn geti valið sér verjendur. Með því að koma upp vottuðum, gagnvirkum og gagnsæjum lista yfir lögmenn sem reiðubúnir eru til að taka að sér verjendastörfum á hverjum tíma og gefa handteknum einstaklingum kost á að velja af listanum er hægt að auka traust milli allra þeirra sem að málum koma.

Vottunin gæti stafað frá Lögmannafélagi Íslands, Afstöðu, Ríkislögreglustjóra og Ríkissaksóknara. Lögmenn skrái sig á listann og geti sjálfir skráð í gegnum netið hvenær þeir eru til taks. Lögregla hafi því alltaf nýjustu upplýsingar um tiltæka lögmenn og geti prentað út eintak fyrir þann handtekna til að fara yfir. Á listanum komi fram upplýsingar um menntun og sérgreinar lögmanna.

Afar mikilvægt er að allar leikreglur séu skýrar og opinberar og að öllum mögulegum vafaatriðum um skipun verjenda á fyrstu stigum málsmeðferðar sé eytt. Það verður til þess að auka traust á milli sakborninga og lögreglu og ekki síður innan lögmannastéttarinnar.

Á meðan núverandi fyrirkomulag er við lýði mun Afstaða áfram leiðbeina þeim sem til félagsins leita, enda getur val á lögmanni skipt gríðarlegu miklu máli. Öllu máli skiptir fyrir handtekinn einstakling að hafa við hlið sér lögmann sem hann treystir og er tilbúinn að setja sig inn í mál og berjast fyrir réttlæti, sama hvort það er sýkna eða vægasta refsing.

Afstaða hvetur dómsmálaráðherra til þess að kynna sér þessi mál og vinna að lausn með öllum hlutaðeigandi.

formadur@afstada.is

Eitt af verkefnum Afstöðu, félags fanga, er að veita föngum af erlendu bergi brotnu leiðsögn en þeir eiga það flestir sameiginlegt að þekkja ekkert til íslenskra laga, starfshátta íslenskra lögmanna eða öðru sem tengist því að vera í fangelsi á Íslandi. Sökum þessa hefur Afstaða það hlutverk að eiga í samskiptum við embættismenn eða lögreglu, fyrir hönd erlendu fanganna.

Undanfarin ár hefur félagið ítrekað þurft að senda lögreglustjórum víða um land fyrirspurnir um það hvað hafi orðið af eigum erlendra fanga. Þegar lögreglan handtekur einstaklinga þá er yfirleitt lagt hald á ýmsa muni sem sá handtekni er með á sér, t.d. síma, tölvu, snúrur, skjöl, skilríki, skartgripi og fleira í þeim dúr. Þessir munir eru yfirleitt ekki gerðir upptækir af dómstólum og á lögreglan að skila þeim strax til dómþola eftir að dómur hefur verið kveðinn upp.

Í IX. Kafla laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 [sml.] er fjallað um haldlagningarheimildir lögreglu og er meginreglu kaflans að finna í 68. gr. Enginn vafi er á rétti lögreglu til haldlagningar þeirra muna sem um ræðir en krafa fanga og Afstöðu byggir hins vegar á 72. gr. sml. sem er eftirfarandi:

„Aflétta skal haldi þegar þess er ekki lengur þörf og í síðasta lagi þegar máli er endanlega lokið nema um sé að ræða: a. muni sem gerðir hafa verið upptækir með dómi, b. muni sem aflað hefur verið með refsiverðum hætti og afhentir hafa verið þeim sem tilkall eiga til þeirra, c. muni sem lagðir hafa verið fram sem sönnunargögn í máli nema sá sem afhendingar krefst þurfi á gagni að halda til að ná rétti sínum eða afstýra réttindamissi. Þegar haldi verður aflétt skv. 1. mgr. skal lögregla hlutast til um að skila munum til þess sem rétt á til þeirra.“

Eitthvað eru þessi lög að vefjast fyrir lögreglustjórunum og í sumum tilfellum Héraðssaksóknara því þeir telja það vera sitt hlutverk að geyma vegabréf og aðra muni. Það er auðvitað ekki rétt og ber þeim að skila munum strax til dómþola, eða í sumum tilfellum til fangelsisyfirvalda þar sem dómþoli hefur aðgang að þeim. Eins og áður segir hefur Afstaða sent nokkur slík erindi að undanförnu og í mörgum tilfellum hefur ekkert gerst. Staðan er þannig að lögreglan og Héraðssaksóknari í sumum tilfellum skila ekki eigum dómþola aftur fyrr en þeir fara úr landi og stundum alls ekki.

Því spyr Afstaða: Hvað verður um þessa muni? Hver notar þessa muni? Hvers vegna eru ekki settar verklagsreglur um það hvernig skuli staðið að haldlagningu og skilum á munum? Og hver hefur eftirlit með lögreglunni? 
​
Formadur@afstada.is

Árum saman hefur Afstaða, félag fanga barist fyrir að einhver taki ábyrgð á framfærslu einstaklinga í afplánun. Fangelsisyfirvöld segja sveitarfélögin bera ábyrgð og sveitarfélögin segja ríkið bera ábyrgð!

Hjá Sambandi sveitarfélaga flokkast þetta undir „grátt svæði“. Umboðsmaður Alþingis hefur þó kveðið á um að sveitarfélögum beri að greiða kostnað, eins og t.d. vegna tannviðgerða - en í mörgum tilfellum er tannheilsa fanga í mjög slæmu ásigkomulagi, sem hefur áhrif m.a. á sjálfsvirðingu einstaklinga.

Reyndar er misjafnt milli sveitarfélaga hvernig framkvæmdin er. Sum sveitarfélög greiða allan heilbrigðiskostnað sem ríkið greiðir ekki. Önnur aðstoða fanga við að útvega sér fatnað, afla sér ökurèttinda (þ.m.t. meirapróf) vinnuvélaréttinda, pungapróf og veita jafnvel einhvers konar stuðning fyrstu mánuðina eftir afplánun.

Vegna þess að framkvæmdin er misjöfn eftir sveitarfélögum skapast oft titringur í fangelsunum, þar sem sumir njóta stuðnings - en aðrir ekki. Reykjavíkurborg hefur staðið sig verst allra sveitarfélaga og greiða föngum ekki neitt og misjafnt er eftir hverfisstöðum hvernig tekið er á málum.

Fulltrúar Reykjavíkurborgar segja fanga, eins og aðra, hafa rétt til aðstoðar - en svo er regluverkið svo flókið og matskennt að fanginn á í raun aldrei möguleika gagnvart kerfinu.

Umboðsmaður borgarbúa hefur tekið málið til skoðunar og sagt að enginn lagalegur vafi leiki á um að sveitarfélögunum beri að tryggja framfærslu þeirra sem ekki hafa möguleika á að framfleyta sér sjálfir - og skiptir þá lögheimilissveitarfèlag engu.

Einhverra hluta vegna hefur áliti Umboðamanns borgarbúa ekki verið fylgt eftir, nú eða ekki hlustað á álit hans. Þrátt fyrir að borgarstjóra hafi verið bent á þennan viljaleysa, virðist það hafa verið eins og hjóm eitt því enn þverskallast borgaryfirvöld við að taka á þessu og leysa - eins og þeim þó ber.

Því spyr ég: hvað hyggst þinn stjórnamálaflokkur gera í þessu máli að loknum kosningum?

​formadur@afstada.is 

Nýverið kom að máli við mig ungur maður sem taldi sig hafa greitt sekt sína við samfélagið með úttekt á dómi sem hann hlaut. Hann var dæmdur fyrir kynferðisbrot og er að feta sín fyrstu skref út í samfélagið á ný eftir að lokið afplánun dómsins. Maðurinn, sem er rétt rúmlega tvítugur, greindi mér frá því að hann hefði undanfarið sótt um, án afláts, hin og þessi störf og nær ávallt í fyrstu fengið góð viðbrögð og jafnvel vilyrði fyrir ráðningu. Sama svar barst honum svo frá öllum vinnuveitendum eftir fáeina daga: þakkað var fyrir umsóknina en henni jafnframt hafnað.
 
Ég hafði því miður fá ráð til að veita þessum unga manni. Þetta er veruleikinn sem blasir við fyrrverandi föngum á Íslandi og þá sérstaklega þeim sem dæmdir hafa verið fyrir kynferðisbrot, alveg burtséð frá alvarleikastigi eða öðrum þáttum, s.s. aldri, sakarskrá að öðru leyti, menntun eða reynslu á vinnumarkaði.
 
Hvað viljum við sem samfélag að sé tilgangur dóma? Eiga dómþolar ekki að eiga afturkvæmt í samfélagið eftir afplánun dóms?
 
Í mínum huga er augljóst, að ef einstaklingur hefur hvorki þak yfir höfuðið né möguleika til að framfleyta sér eftir að hann hefur afplánað dóm, þá leiðist viðkomandi út á hættulega braut; hefur engu að tapa! Oft er því haldið fram að í fangelsum landsins séu framleiddir glæpamenn. Ef fangavistin hefur ekkert innihald og ekkert tekur við að lokinni afplánun dóms, þá er það óhjákvæmilegt; að dómþolar haldi áfram fyrri iðju og engin betrun eigi sér stað.
 
Ef refsa á til eilífðar, þeim sem hljóta dóma, eru tveir kostir eru í stöðunni; annars vegar að dæma þá bara menn í lífstíðarfangelsi eða veita þeim styrk til að flytjast búferlum úr landi. Það er að segja ef við sem samfélag ætlum að gefast upp á þeim samfélagssáttmála sem telja mátti í gildi hér á landi, og öðrum siðuðum samfélögum, þar sem einstaklingar eru aðstoðaðir við að fóta sig að nýju – en ekki útskúfaðir til æviloka.

​formadur@afstada.is

Fangar eru vinsælir um þessar mundir. Svo vinsælir að á sunnudögum gefst sjónvarpsáhorfendum tækifæri til að sjá ekki einn heldur tvo vandaða þætti um lífshlaup þeirra sem horfið hafa af beinu brautinni og hafnað á bak við lás og slá. Eins hlaut þáttaröðin Fangar flestar tilnefningar til Edduverðlaunanna þetta árið, fjórtán talsins.

Í þessu landslagi getur reynst ánægjulegt að sinna starfi formanns Afstöðu, félags fanga. Á þeim fjölmörgu fundum sem ég hef átt með ráðherrum, þingmönnum, embættismönnum og stjórnmálamönnum sem ganga með þingmanninn í maganum á undanförnum misserum hefur mér tekist að fara vel yfir stöðuna í fangelsismálum á Íslandi og bera hana saman við hvað er að gerast í öðrum löndum. Undantekningalaust fer ég ánægður út af þessum fundum enda fundargestir sérlega áhugasamir og lýsa þeir yfir miklum vilja til að gera betur í málefnum fanga, að stefna skuli að betrun. Allir hafa verið sammála um að málaflokkurinn sé vanræktur og að svo hafi verið um langa hríð.
Ég hef nánast aldrei farið bónleiður af fundi með stjórnmálamanni. Hver einasti fundur hefur gefið fögur fyrirheit og ég fer bjartsýnn af fundi. Nánast allir sem ég hitti vilja hjálpa mér og okkur í Afstöðu að gera breytingar og jafnvel róttækar breytingar til að spara fjármagn til lengri tíma, draga úr glæpum og endurkomum í fangelsi.

Samt gerist aldrei neitt. Það verða engar breytingar. Og því miður hafa stjórnmálamennirnir bara ekki staðið við stóru orðin. Fangar halda áfram að fyrirfara sér, verða öryrkjar, einangrast enn frekar frá samfélagi manna og halda áfram að fara inn og út úr fangelsi í vitahring kerfisins.
Og svo falla ríkisstjórnir og við kjósum aftur og aftur og við þurfum að byrja upp á nýtt að funda með nýjum frambjóðendum, þingmönnum og ráðherrum til að kynna þeim stöðuna. Og aftur gerist það sama. Allir sýna sama áhuga á að gera nú skurk í fangelsismálum.

Og enn gerist ekkert.

Engin svör fást frá ráðuneytum, þingmenn vísa frá sér ábyrgð, stjórnarandstöðuþingmenn sem látið hafa í sér heyra þagna þegar þeir komast í stjórn og ungir stjórnmálamenn, sem barist hafa hvað harðast með Afstöðu, hætta að hugsa um hag fanga um leið og þeir ná kjöri.

Stjórnmálamenn kunna vissulega að orða hlutina fallega og lofa öllu fögru. En það er sárlega lýjandi þegar sama fólk hverfur frá baráttunni. Við fangar erum frelsissvipt fólk og lifum það á hverjum degi hve illa fangelsiskerfið er búið. Við bindum alvöru vonir við það sem valdhafar segja við okkur.
Nú verð ég að biðja stjórnmálamenn og aðra valdhafa að vera heiðarlega og þykjast ekki hafa áhuga sem þeir hafa ekki.

Þau ykkar sem hafið ekki raunverulegan áhuga á að koma á raunverulegum breytingum til betrunar fyrir kerfið og okkur fangana, látið bara eiga sig að boða mig á fund eða taka á móti mér. Ykkur hin bið ég endilega að hafa samband og látum það gerast.

Ég bíð við símann.
​formadur@afstada.is

Aðalfundur Afstöðu, félags fanga og annarra áhugamanna um bætt fangelsismál og betrun, verður haldinn að Hraunbæ 102a, 110 Reykjavík, mánudaginn 12. mars 2018 kl. 10.30.

Dagskrá:

1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Önnur mál.

Allir félagsmenn velkomnir.

Kæri frambjóðandi til Alþingis,
Senn líður að kosningum og Afstaða, félag fanga, óskar eftir því að flokkur þinn setji málefni fanga á stefnuskrá sína. Í gegnum árin hefur félagið átt í góðu samstarfi við þingmenn og þingnefndir og er kominn tími til að umræða um fangelsismál fái meira vægi, og að stjórnmálaflokkar setji sér raunhæfa stefnu í málaflokknum.
Hvar sem við komum og við hvern er rætt þá eru allir sammála um að nám og starfsþjálfun í fangelsum sé lykillinn að betrun og nauðsynlegt að sé að stórefla framboðið. Þrátt fyrir það hefur ekkert gerst.
Afstaða er félag sem hingað til hefur ekki tekið sér stöðu með ákveðnum stjórnmálaflokki en hingað og ekki lengra. Stjórn Afstöðu hefur ákveðið að beina því til félagsmanna sinna og aðstandenda þeirra að kjósa þann stjórnmálaflokk sem setur verknám og starfsþjálfun fanga á sína stefnuskrá ásamt því að vinna að heildstæðri pólitískri stefnumótun í fangelsismálum á Íslandi.
Fyrir hönd Afstöðu óska ég hér með eftir fundi með þér og efsta fólki á lista flokksins og getum við þá rætt um málaflokkinn í heild og það eina mál sem við teljum í algjörum forgangi þegar kemur að betrun fanga í íslenskum fangelsum, þ.e. verknám og starfsþjálfun.
​
F.h. Afstöðu, félags fanga á Íslandi
Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður


                                                          VERKNÁM Í FANGELSIN
Mikilvægt er að fangar hafi góða möguleika til náms, enda er nám besta leiðin til betrunar. Rannsóknir hafa sýnt fram á að þeir fangar sem leggja stund á nám eru ólíklegri en aðrir fangar til að lenda aftur í afplánun. Margir fangar glíma aftur á móti við námsörðugleika og því hentar hefðbundið bóklegt nám ekki öllum. Í fangelsum landsins er engu að síður fyrst og fremst hægt að leggja stund á slíkt nám. Nauðsynlegt er að þróa enn frekar námsframboð í fangelsum og þá sérstaklega með verknám í huga, líkt og er gert á Norðurlöndunum. Við megum ekki horfa á fangelsi sem geymslustað fyrir afbrotamenn, heldur þurfum við að líta á þau sem endurhæfingarstöð fyrir einstaklinga sem villst hafa af braut.
Það liggur fyrir að sjaldgæft er að einstaklingar geti hafið nám að lokinni afplánun. Kemur þar margt til, eins og nýleg aldurstakmörk framhaldsskóla, þeir fá hvorki námslán né framfærslu og neyðast því flestir til þess að leggja námið á hilluna þegar úr fangelsi er komið. Því er mikilvægt að boðið sé upp á stuttar leiðir í starfsnámi/verknámi sem nýtist einstaklingunum til jákvæðrar þátttöku í samfélaginu.
Fangar á Íslandi hafa í mörgum tilvikum sóst eftir því að fara í verknám, en slíkt hefur ekki verið mögulegt. Því hefur Afstaða lengi bent á mikilvægi þess að fangar hafi möguleika á að stunda verknám meðan á afplánun stendur. Félagið telur réttast að fangar geti nýtt þann tíma sem þeir afplána dóm til að byggja sig upp til virkrar þátttöku í samfélaginu – og þar með atvinnulífinu – með aðgangi að starfsþjálfun og verknámi.
Staðreynd 1
Áttatíu prósent þeirra sem afplána refsidóma í íslenskum fangelsum hafa eingöngu lokið grunnskólaprófi. Margir hafa ekki einu sinni lokið grunnskólanum. Menntunarstaða íslenskra fanga er lakari en hjá hinum norrænu þjóðunum.
Hvað er til ráða?
Nauðsynlegt er að þróa námsframboð í fangelsunum og þá sérstaklega með verknám í huga, eins og gert er hjá hinum norrænu þjóðunum.
Staðreynd 2
Pólitísk stefnumótun í fangelsismálum hefur aldrei farið fram á Íslandi og umræðan að undanförnu ber þess merki.
Hvað er til ráða?
Stjórnmálaflokkur sem er tilbúinn í þverfaglega vinnu um fangelsismál þar sem útkoman er stefnumótun til framtíðar fær stuðning Afstöðu, félags fanga og aðstandanda þeirra!
Yfirvöld í öðrum löndum eru fyrir löngu búin að átta sig á hagkvæmi þess að nota nám sem betrun. Og ekki skal dregið úr því að tækifærin til bóknáms eru til staðar. En þannig vitnað sé í orð Önnu Kristínar Newton, sálfræðings hjá Fangelsismálastofnun, í sunnudagsblaði Morgunblaðsins frá 23. september 2017: „Við þurfum að endurhugsa hvernig nám fyrir þennan hóp á að líta út, ég vil ekki missa það nám sem við höfum en myndi vilja geta boðið upp á nám sem hentar þessum einstaklingum betur, þá til dæmis styttra nám. Ég vann lengi í fangelsum erlendis og þar var föngum kennt að pípuleggja, leggja flísar, vinna jarðvinnu, eitthvað sem þeir gátu tekið með sér út í samfélagið að afplánun lokinni.“
Þetta er einmitt málið. Verknám og starfsnám hefur algjörlega setið á hakanum í íslenskum fangelsum. Og nú er kominn tími til að snúa við blaðinu, mennta íslenska fanga til betri verka. Í sömu umfjöllun sunnudagsblaðs Morgunblaðsins var rætt við Helga Gunnlaugsson, afbrotafræðing, sem hefur kynnt sér þessi mál. „Námið er meira og minna allt bóklegt á framhaldsskólastigi en við sáum mikinn áhuga meðal fanga að komast í verknám, sem hentar mörgum þeirra kannski betur.“
Þá má vísa til orða Gylfa Þorsteinssonar, kennslustjóra FSU í fangelsum, í Stundinni frá 5. apríl 2017 en hann segir að hæsti hjallinn að klífa sé verklegi hluti iðn- og starfsnáms, þ.e. verknáms. „Þar strandar á tólum, tækjum og aðstöðu. Engin verknámsaðstaða er í íslenskum fangelsum, nema á Litla-Hrauni, og þar er hún af skornum skammti.“
Hann bendir á að töluverður kostnaður geti fylgt verknámi og veltir fyrir sér hvort það sé ástæða þess að svo lítil áhersla hafi verið lögð á verknám í skólakerfinu á Íslandi.
Afstaða telur starfsmenntun einn mikilvægasta þátt í betrun fanga og hvetur stjórnmálaflokka landsins að taka upp þetta mál í stefnumótun sinni í fangelsismálum og koma á verknámi í fangelsum landsins. Verknám veitir fleiri og skilvirkari tækifæri fyrir fanga og opnar skýrari leiðir út í samfélagið. Með aukinni atvinnuþátttöku fanga verður kerfið bæði hagkvæmara og skilvirkara, samfélaginu öllu í hag!

​Taka þarf menntakerfið í fangelsum landsins til gagngerrar endurskoðunar. Fyrir hverja milljón sem sett væri í menntun fanga myndu milljónir sparast vegna lækkandi endurkomutíðni. Menntun í fangelsum snýst ekki um að verðlauna slæma hegðun heldur leiðréttingu á skemmdum einstaklingi.
 
Tillaga okkar er sú að tekið verði upp hvatningakerfi, ef fangi næði að útskrifast úr námi í afplánun, t.d. með stúdentspróf eða sveinspróf og fyrirmyndar hegðun, ætti hann möguleika á reynslulausn eftir helming refsitímans, þá á skilorði að sjálfsögðu.
 
Þetta hefði í för með sér breytta stöðu fyrir fangann við lok afplánunar, hann hefði eitthvað í farteskinu sem aðstoðaði við aðlögun að samfélaginu á ný. Auk þess felst í fyrirkomulaginu sparnaður fyrir ríkið því biðlistar myndu styttast, það vita allir sem vilja að skortur á menntun, félagslegar aðstæður og fleira helst í hendur við fangavist.
 
Minni endurkomutíðni þýðir minni kostnaður við að aðstoða fanga og halda úti dýru fangelsiskerfi, og svo ekki sé talað um færri glæpi eftir að fangar fari í gegnum endurhæfingu áður en þeir eru aftur frjálsir. En kostir náms í fangelsum nær langt út fyrir sparnaðinn á peningum; fangar í námi byrja oft að sjá sig í öðru og betra ljósi. Það er sama hvaða aðstæður komu þeim í réttarvörslukerfið, á meðan þeir læra, þá byrja þeir að sjá fyrir sér bjartari framtíð eftir afplánun. Þeir geta séð sjálfa taka ábyrgð og geta séð fyrir fjölskyldu, sem er eitthvað sem þeir allir þrá. Þá skilja þeir það að ef þeir vinna vel fyrir hlutunum, eiga þeir möguleika á árangri. Hugsunin um að geta orðið eitthvað framkallar stolt og sjálfstraust, er það ekki nokkurn veginn það sem endurhæfing snýst um?
 
Fangelsisyfirvöld hljóta að geta tekið undir tillögu sem þessa því ef þau ná að veita föngum handleiðslu og menntun, skilar stofnunin út betra fólki og árangur mælist af starfi fangelsanna. Það tekst ekki alltaf en stundum og þá er það þess virði.
 
Í Danmörku og víðar á Norðurlöndunum hefur slíkt fyrirkomulag tíðkast, haldnar hafa verið ýmsar keppnir, t.d. í matreiðslunámi fanga þar sem verðlaunin eru einmitt reynslulausn eða að hætt verði við að senda viðkomandi fanga úr landi eftir afplánun.
 
Fáum Fangelsismálastofnun, stjórnvöld, Fræðslumiðstöð atvinnulífsins, sveitarfélögin, skólana og Afstöðu til þess að taka saman höndum og útskrifa fólk sem á möguleika í lífinu eftir afplánun, greiðir skatt og lifir lífi án glæpa. Það er hægkvæmast fyrir samfélagið, mig og þig!