Frá stjórn Afstöðu: Á aukaaðalfundi Afstöðu, félags fanga á Íslandi, fyrir stuttu var samþykkt að Aðalheiður Ámundadóttir, lögfræðingur myndi taka sæti í stjórn félagsins. Aðalheiður verður fyrsta konan til að taka sæti í stjórn Afstöðu og einnig fyrsti stjórnarmaður félagsins sem ekki er sjálf fangi eða aðstandandi fanga. Afstaða hefur undanfarin ár barist ötulega fyrir auknu vægi betrunar í stað refsistefnu með það að markmiði að fækka endurkomum í fangelsi. Við þessa hagsmunagæslu er mikilvægt að hafa talsmann og erindreka utan fangelsisins enda mikið starf unnið þar. Mikilvægt er að fangar geti komið umkvörtunarefnum og því sem miður fer á framfæri við fjölmiðla og stjórnvöld án þess að þurfa að óttast afleiðingar þess í afplánun sinni, en fangar eru eðli málsins samkvæmt í þeirri aðstöðu að eiga alla sína velferð undir þeim sem fangelsunum stýra og því kann þeim að virðast erfitt að gagnrýna sömu aðila opinberlega. Þátttaka Aðalheiðar, sem sjálfstæðrar stjórnarkonu, í stjórn Afstöðu mun auka trúverðugleika og vigt félagsins og er mikilvægt skref til þess að halda hinu góða starfi áfram. Aðalheiður hefur bæði reynslu og menntun sem vafalaust mun nýtast í starfi félagsins. Hún er lögfræðingur og hefur nýverið látið að störfum sem starfsmaður þingflokks Pírata á Alþingi. Það hefur varla farið fram hjá neinum sem fylgst hafa með umræðum um málefni fangelsa hér á landi að Píratar hafa látið sig málaflokkinn mjög varða. Aðalheiður hefur heimsótt flest fangelsi landsins á undanförnum árum og hefur stjórn Afstöðu átt við hana mjög góð samskipti. Nú hefur samvinnan verið sett í formlegri farveg og mun félagið njóta krafta hennar sem fullgilds stjórnarmanns. Afstaða, félag fanga er forvarnar, fræðslu og hagsmunafélag fanga og annarra áhugamanna um fangelsismál. Markmið félagsins er að stuðla að betrun í afplánun og upplýsa fanga, aðstandendur, almenning og stjórnvöld um framgang í forvarnarstarfi og nýjungum í betrunarmálum. formadur@afstada.is Reykjavíkurmaraþon Íslandsbanka verður 20.ágúst 2016 og hægt er að hlaupa fyrir Afstöðu, en markmið félagsins er að stuðla að betrun í afplánun og upplýsa fanga, aðstandendur, almenning og stjórnvöld um framgang í forvarnarstarfi og nýjungum í betrunarmálum. Hver sem er getur skráð sig í hlaupið og safnað áheitum fyrir Afstöðu - og hver sem er getur líka heitið á þá hlaupara sem hlaupa fyrir félagið. Það er mikilvægt að Afstaða geti áfram frætt stjórnvöld og almenning um mikilvægi betrunar í fangelsiskerfinu því það er samfélagslega hagkvæmt! @Afstada #hlaupastyrkur
Afstaða, félag fanga og annarra áhugamanna um bætt fangelsismál og betrun hefur um áratugaskeið staðið fyrir, og stuðlað að, uppbyggilegri og upplýsandi umræðu um stöðu frelsissviptra á Íslandi. Afstaða leggur áherslu á betrunarhugtakið og eru markmið félagsins fyrst og fremst þau að vinna að tækifæri fyrir fanga til ábyrgðar, endurreisnar og að búa þeim skilyrði til farsællar endurkomu út í samfélag manna að nýju. Afstaða leggur áherslu á að tekin verði upp betrunarvist á Íslandi þar sem mikilvægi menntunar (sérstaklega verknáms og starfsþjálfunar), efling fjölskyldu- og vinatengsla sem og eftirfylgni eftir afplánun leika þar lykilatriði.
Aðstandendur fanga hafa verið falinn samfélagshópur sem ekki hefur hlotið nægjanlegan stuðning og athygli. Mikilvægt er að betur verði hugað að aðstandendum, þar sem aðgengi að upplýsingum og stuðningi er gerður greiðari – ekki síst til handa börnum, sem eiga foreldri í fangelsi. Afstaða hefur frá upphafi boðið fram aðstoð sína gagnvart stjórnvöldum, fjölmiðlum og öðrum þeim sem um málefni fanga fjalla til að slík umfjöllun megi vera sem upplýstust. Mikil vinna hefur verið lögð í að fræða almenning um fangelsi og fangavist, sem og að koma upplýsingum til sjórnvalda í formi umsagna, athugasemda og skýrslna. Afstaða heldur úti heimasíðunni www.afstada.is og einnig Facebook-síðu, þar sem birtar eru fréttir um málefni sem snúa að tilgangi félagsins. Afstaða hyggst á næstunni ráðast í enn frekara fræðslustarf og kynna nýja heimsíðu þar sem kynntur verður til sögunnar s.k. Dómareiknir þar sem hægt verður að skoða með einfaldari hætti hvað felst í nðurstöðu dóma: hvenær dómþoli getur lögum samkvæmt tekið dóm út í samfélagsþjónustu, hvenær fangi getur hafið afplánun á áfangaheimili, undir rafrænu eftirliti og að öðru leyti hvernig framgangi fangavistar skuli háttað. Afstaða hefur hingað til verið rekið með frjálsum framlögum fanga, en umsvif félagsins hafa vaxið verulega á undanförnum árum. Upphaflega stóðu framlög fanga einungis undir hluta tómstundastarfs í fangelsum landsins, en rekstur heimasíðu og frekari miðlun fræðsluefnis fyrir almenning kallar á nokkuð aukin rekstrarkostnað. Því leitum við nú til almennings um framlög til reksturs Afstöðu. Viljir þú styrkja Afstöðu til að efla fræðslustarf, er hægt að leggja inn framlög á styrktarreikning: Reikningsnúmer: 0152-05-260678 Kennitala: 580205-1430 Undirritaður veitir fúslega frekari upplýsingar í síma 789-0717 eða í tölvupósti: formadur@afstada.is Með bestu kveðju, Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Vegna frétta á RUV um misnotkun fanga á lyfinu suboxone þá teljum við hjá Afstöðu, félagi fanga,rétt að greina frá nokkrum atriðum varðandi vandamálið.
Fyrir nokkrum árum ákvað Fangelsismálstofnun ríkisins að fara í „stríð“ við væg fíkniefni í Fangelsinu Litla-hrauni, en á þeim tíma var aðalega væg fíkniefni í umferð eins og hass. Gripið var til harðari aðgerða eins og að kaupa fíkniefnaleitarhund, fleiri þvagprufur, óvæntar leitir á sameiginlegum göngum og klefum fanga, hvenær sem er sólarhrings, leit á heimsóknargestum, hörðum agaviðurlögum og nú síðast að setja upp gestamóttökuhús með gegnumlýsingartæki. Allt þetta hefur kostað tugi milljóna króna og sér ekki fyrir endan á því. Við þessar breytingar tóku fangar upp á því að notast frekar við lyf og harðari efni, því ekki er eins erfitt að smygla því vegna þess að það fer minna fyrir því og þá eiga fíkniefnaleitarhundar mun erfiðara með að þefa slíkt uppi. Þetta er því heimatilbúið vandamál. Í fangelsum Norðurlandanna er allt öðruvísi tekið á þessum málum og er ekki lögð mikil áhersla á eftirlit eins og íslensku fangelsin gera, því þar vita þeir að það myndi leiða af sér sömu hörmung og hefur gerst í íslensku fangelsunum. Það er auðvitað ekki gefið leyfi á neyslu vægari fíkniefna en það er meira litið fram hjá því, svo lengi sem einstaklingurinn hagar sér vel. Hinsvegar getur hver sem er átt von á reglubundinni þvagprufu og þá verður honum auðvitað refsað en þó ekki þannig að það hafi áhrif á hans framgöngu í fangelsiskerfinu. Þá eru Fíkniefnaleitarhundar sjaldgæf sjón. Afstaða hefur nú varað við þessari stöðu í alllangan tíma núna og það hefur komið meira í ljós hversu fangelsisyfirvöldum hefur mistekist í baráttunni við fíkniefni í fangelsunum. Íslensk fangelsisyfirvöld hefðu auðveldlega getað lært meira að Norrænum félögum sínum og eða tekið varnaðarorð Afstöðu til frekari greina, en það var ekki gert og því er staðan þessi. Það vissu allir sem vildu vita að ef komið er í veg fyrir eitt þá kemur bara annað í staðinn ef ekki er komið í veg fyrir eftirspurnina. Aldrei nokkurn tíman hefur verið eins mikið af lyfjum og hörðum fíkiefnum í umferð á Litla-hrauni og eins og hefur verið s.l. 2 ár þrátt fyrir að það virðist hafa minnkað örlítið undanfarnar vikur. Ef minnka á neyslu lyfja og harðari fíkniefna þá þarf að minnka eftirspurnina. Við höfum ítrekað bent á að á meðan mikið atvinnuleysi er í fangelsunum, litlir möguleikar á námi, ekkert verknám eða starfsþjálfun, engar tómstundir, íþróttatími að mjög skornum skammti og hert agaviðurlög eru í gangi þá mun neysla lyfja og harðari efna ekkert annað gera en að aukast og kostnaður aukast. Auka þarf einnig menntun fangavarða og stjórnenda fangelsana til að takast á við þessa hluti. Ég er því sammála Þórarinni Tyrfingssyni yfirlækni á Vogi að það að fangar á Íslandi séu svo háðir vímuefnum og séu að reyna að koma þeim inn í fangelsin og nota þau þar, það er vandamálið og það breytist ekki nema komið sé í veg fyrir eftirspurnina. Fangi sem er ekki í vinnu, hefur ekki aðgang að vinum og vandamönnum nema mjög takmarkað, er einfaldlega settur í „geymslu“, verður ekki betri á dvöl sinni og leitar sér lausnar við að líða betur með því að svala fíkninni. Fangi sem er settur í endurhæfingu til þess að hann geri sem mest úr þeim tíma sem hann hefur þegar hann er lokaður inni, breytir afplánun sinni í eitthvað sem getur leitt af sér góða hluti fyrir hann. Þetta gerist ekki að sjálfu sér og til þess þarf frekari úrræði við nám, starf, tilsögn við að iðka hugann sem og líkamann. Gefa einstaklingnum tækifæri að verða betri útgáfa af sjálfum sér og ekki baggi á þjóðfélaginu, sem endurkomufangi fljótlega eftir að afplánun líkur. Við virkilega vonuðum að innanríkisráðherra myndi vinna að fagmennsku með nýja frumvarpið um fullnustu refsinga einmitt til þess að sporna við atriðum eins og þessum en það var ekki gert og það sem mun líklega gerast núna er að það verður búinn til einhver plástur sem mun bægja vandanum annað en ekki laga neitt. Þannig vinnur bara kerfið. Þennan vanda er hægt að lagfæra nokkuð hratt ef einhver raunverulegur vilji er til staðar. Ég er hins vegar ekki viss um að hann sé til staðar og enn kraumir á fordómum um að alls ekki megi taka við ráðum hjá föngum til að laga þeirra vanda. Við hinsvegar erum tilbúnir fyrir löngu með lausnina og hvort sem fangelsisyfirvöld eða innanríkisráðherra vilja leita af þeim svörum í mörgum okkar tillagna til þeirra eða einfaldlega taka upp símann og leita ráða er þeirra að ákveða. En svo er alltaf hægt líka að bíða eftir að vandinn fari hjá og vona það besta með sömu gömlu refsistefnunni sem allir vita að er að drepa og eyðileggja svo mörg líf á hverju ári í boði stjórnvalda. Guðmundur Ingi Þóroddsson, formadur@afstada.is Í viðtali sem birtist í Morgunblaðinu í dag við Pál Winkel, forstjóra fangelsismálastofnunar kemur fram að ekki hafi fylgt fjármagn með nýju refsistefnulögunum sem samþykkt voru á Alþingi í síðasta mánuði. Telur Páll að einhver misskilningur hafi ráðið ferð hjá þinginu þegar fjármunir voru ekki settir í verkefni sem kveðið var á um í nýju lögunum. Í aðdraganda lagasetningarinnar kom Afstaða á framfæri athugasemdum, bæði við innanríkisráðuneytið og allsherjar- og menntamálanefnd Alþingis, um að auka þyrfti úrræði til afplánunar utan fangelsa. Ef aukin áhersla yrði lögð á opin úrræði, eins vistun á áfangaheimilum, þyrfti að setja fjármagn í slíkt – sérstaklega á landsbyggðinni. Það lá fyrir þegar fjárlög voru samþykkt að það yrði ekki gert. Þá staðfestir Páll í raun það sem fram kom í grein minni eftir að frumvarpið hafði verið samþykkt á Alþingi, að lagasetningin væri meingölluð enda hefði meiri hluti allsherjarnefndar í raun hunsað algjörlega öll sérfræðiálit við gerð frumvarpsins. Alrangt hjá Ríkisendurskoðun! Það kom því verulega á óvart þegar ríkisendurskoðandi kynnti í síðustu viku skýrslu sína til Alþingis, þar sem fram kom að ekki þætti þörf á að árétta ábendingar úr eftirfylgniskýrslunni Skipulag og úrræði í fangelsismálum frá árinu 2013 - en þar hafði ríkisendurskoðandi lagt áherslu á, og gert athugasemdir við, að nauðsynlegt væri að tryggt væri að fjármagn fylgdi lögbundnum verkefnum fangelsismálastofnunar. Auðvitað er alrangt hjá Ríkisendurskoðun að ekki sé lengur nauðsyn til að gera athugasemdir við að það skorti á að fjármagn fylgi verkefnum sem bundin eru í lög. Það kemur enda fram í viðtalinu við forstjóra fangelsismálastofnunar í Morgunblaðinu að töluvert fjármagn vanti til þess að hægt sé að sinna lögbundnum verkefnum stofnunarinnar og auka úrræði utan fangelsa. Eina úrræðið utan fangelsa, annað en samfélagsþjónusta og rafrænt eftirlit, er vistun á áfangaheimili - og plássum þar hefur ekki fjölgað neitt síðan 1985. Það hefur komið mér verulega á óvart hversu erfitt hefur reynst að ná eyrum innanríkisráðherra, og stjórnvalda almennt, um þennan málaflokk. Eitt veit ég þó; við höfðum tækifæri til þess að gera frábært frumvarp um fullnustu refsinga - með betrun að leiðarljósi, en ákveðið var að velja ekki þá leið heldur setja gömlu refsistefnuna einungis í nýjar umbúðir. formadur@afstada.is Í liðinni viku var samþykkt á Alþingi frumvarp innanríkisráðherra um breytingar á lögum um fullnustu refsinga. Þar var staðfest að áfram skal haldið á sömu braut: refsistefna skal það vera, en nú skreytt eilítið með orðagjálfri sem lítur vel út á pappír en virðist innihaldslaust með öllu, illa unnin og afar vanhugsuð. Allt kapp virðist hafa verið sett í að minnka biðlista og reyna að koma ákveðnum flokki fanga og brotaflokkum fyrr út úr fangelsunum. Það er allt gott og blessað en það hefur engin áhrif á fangavistina sjálfa eða háa endurkomutíðni í fangelsin. Fangavist verður að hafa innihald, annars skiptir engu máli hvenær fangi losnar því áfram eru yfirgnæfandi líkur á því að hann snúi að nýju í fangelsi.
Afstaða gerði athugasemd við, í umsögn sinni um frumvarpið, að orðið betrun kæmi hvergi fyrir í frumvarpinu en meirihluti allsherjar- og menntamálanefndar leysti það vandamál með því að henda inn orðunum „betrun“ hér og þar í frumvarpið nokkrum dögum áður en um það voru greidd atkvæði á Alþingi. En auðvitað var það ekki tilgangurinn, heldur að benda á að innihald frumvarpsins þyrfti að endurskoða í heild með betrun að leiðarljósi – þar sem einstaklingar hefðu tækifæri á að nýta fangavist (eða betrunarvist, eins og hefði verið hægt að kalla það) til að byggja sig upp og verða að betri manni. Það var ekki gert! Lagabreytingarnar hafa helst þau áhrif að lengja þann hluta dóms sem dómþoli getur afplánað á öklabandi, undir rafrænu eftirliti. Nokkur hluti kemst þannig fyrr á áfangaheimili, og þannig má gera ráð fyrir að margir fangar geti, strax og búið er að endurreikna dóma m.t.t. lagabreytinganna, farið á áfangaheimili þar sem sá tími dóms sem hægt er að afplána utan fangelsis lengist. Lítið sem ekkert mark var tekið á þeim fjölmörgu aðilum sem gerðu athugasemdir við frumvarpið og svo virðist sem útreiknuð áhrif, m.a. vegna aukningar fanga á áfangaheimili, liggi ekki fyrir. Afstaða hefur þannig árum saman bent á nauðsyn þess að hægt sé að ljúka afplánun á slíku áfangaheimili í heimabyggð, en ekki sé lögð áhersla á að planta öllum í miðborg Reykjavíkur; fólki sem hefur jafnvel engin tengsl við höfuðborgina. SJÁ EINNIG: Fangar á Akureyri vilja frekar sitja inni Það er staðreynd að endurkomutíðnin er lægri hjá þeim sem ljúka afplánun á áfangaheimili, þar sem þeir „stig-losast“ en er ekki hent beint á götuna eftir vist í fangelsi. Því er nauðsynlegt að slík úrræði séu víðar en á höfuðborgarsvæðinu þar sem dómþolar geta verið í samvistum við fjölskyldur sínar, en tengsl við fjölskyldu og vini er einmitt stór þáttur í betrun. Mitt mat er að ef hlustað hefði verið á þá umsagnaraðila, sem margir hafa góða innsýn í málaflokkinn, hefði verið hægt að vinna lögin mun betur og fagmannlegar, svo horfa mætti til þess hvaða áhrif lagasetningin myndi hafa. Á henni eru fjölmargir aðrir tæknilegir og lagalegir ágallar sem hefur verið komið á framfæri, bæði við innanríkisráðuneytið á frumstigum sem og allsherjar- og menntamálanefnd í meðförum þingsins, sem ekki reynist mögulegt að fara ítarlega í hér. Uppi sitjum við með meingallaða lagasetningu sem hefði verið hæglega hægt að gera vel úr garði gerða. Til að koma til móts við það, að nú á næstunni munu fjölmargir hljóta rétt til að fara fyrr úr fangelsi og á áfangaheimili, sem er forsenda þess að ljúka afplánun á öklabandi, er nauðsynlegt að innanríkisráðherra skerist í leikinn. Veita þarf fjármagni í að semja við áfangaheimili fyrir fanga í Reykjavík og á landsbyggðinni, svo lögin geti raunverulega tekið gildi. Svo virðist sem ekki hafi verið hugað að því þegar frumvarpið var lagt fyrir Alþingi. formadur@afstada.is Knut Storberget var dómsmálaráðherra Noregs 2005-2011, en áður hafði hann starfað sem lögmaður/verjandi og heimsótti í sinni ráðherratíð hvert og eitt fangelsi í Noregi. Í ráðherratíð sinni lagði hann m.a. fram s.k. hvítbók (Stortingsmelding 37 - straff som virker) sem gæti útlagst á íslensku 'dómar með tilgang'. Þar eru lagðar fram fjölmargar tillögur sem snéru m.a. að samvinnu ríkis, sveitarfélaga og samtaka, eins og Rauða krossins og Hjálpræðishersins, til að tryggja farsæla endurkomu dómþola út í samfélagið að nýju svo fækka mætti endurkomum í fangelsi.
SJÁ EINNIG: Frelsi. Hvað svo? Síðan þá hefur nám starfsmanna fangelsa verið fært á háskólastig og norsk hugmyndafræði er orðin að 'útflutningsvöru' þar sem Bastøy-módelið er haft að fyrirmynd. Á föstudaginn n.k. mun Knut Storberget halda fyrirlestur í Norræna húsinu sem ber yfirskriftina: 'Thinking new; punishment that works' Norræna húsinu, föstudaginn, 29. janúar kl. 13:00-15:00 ritstjorn@afstada.is Árið byrjaði fallega hjá okkur. Við héldum upp á 10 ára afmæli Afstöðu og voru veisluhöld í öllum fangelsum landsins. Fangelsin buðu upp á veitingar og Afstaða veitti nokkrum völdum aðilum viðurkenningar fyrir störf í þágu fanga.
Á áratugsafmæli Afstöðu má svo sannarlega segja að fangelsismálin hafi verið í brennidepli í þjóðfélagsumræðunni. Mikil vitundarvakning hefur orðið um hvort rétt sá að taka upp aðrar aðferðir en refsingu, líkt og hinar Norðurlandaþjóðirnar hafa gert með nálgun á betrun. Í desember átti Afstaða fund með allsherjar- og menntamálanefnd Alþingis um nýtt frumvarp um fullnustu refsinga, sem innanríkisráðherra hefur lagt fram. Það er ekkert leyndarmál að við urðum fyrir mjög miklum vonbrigðum með frumvarpið og sjáum strax að ekki er vilji hjá ráðherra að feta í sömu spor og nágrannaþjóðirnar til þess að fækka brotarþolum á Íslandi heldur þvert á móti. Það kom virkilega á óvart enda bundum við miklar vonir við að nýr ráðherra væri tilbúinn til að feta nýjar slóðir. Það hlýtur að vera markmiðið til framtíðar að fækka brotarþolum og lækka kostnað og því verður að hugsa þennan málaflokk til langtíma en ekki aðeins eitt kjörtímabil í einu. Seint á þessu ári var stofnuð enn ein nefndin á vegum ráðuneytanna um geðheilbrigðismál fanga, sem á að koma með hugmyndir um breytingar. Enginn sérfræðingur er í nefndinni né fulltrúi notenda. Við reyndar könnumst vel við slíkt fyrirkomulag enda var ekki haft neitt samráð um nýja frumvarpið um fullnustu refsinga, hvorki við okkur fanga né þá fangaverði sem hafa starfað í þeim löndum þar sem markmiðið er betrun. SJÁ EINNIG: Grunn umræða um geðheilbrigði fanga. Þetta árið var í fyrsta heila árið sem Afstaða hélt úti heimasíðu þar sem reglulega birtast fréttir af málefnum fanga, sem er viðbót við facebook-síðu félagsins. Síðurnar hafa verið mjög svo vinsælar og jafnvel lesnar í tugþúsunda tali. Máttur samfélgasmiðla er mikill og vart viðhorfsbreytingar til málaflokksins eftir að við byrjuðum að fræða almenning um fangelsismál. Við munum halda því áfram með að markmiði að þekking muni leiða til jákvæðra kerfisbreytinga. Afstaða hefur aldrei áður átt eins marga fundi og í ár. Ótrúlegur fjöldi þingmanna kom á fund og einnig áttum við nokkra fundi með hinum ýmsu þingnefndum. Formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga og sveitarstjórnarfulltrúar áttu einnig fundi með okkur á árinu sem er að líða. Þá mætti formaður Lögreglustjórafélagsins til okkar ásamt lögreglustjóranum á Höfuðborgarsvæðinu, þar sem rætt var um nýjar leiðir til að aðstoða einstaklinga af glæpabrautinni. Borgarstjórinn í Reykjavík ræddi við okkur og það gerðu einnig fulltrúar ýmsa félagasamtaka, eins og Rauða kross Íslands, Verndar og Hjálpræðishersins. Komið var á samstarfi við ýmis félög varðandi skaðaminnkun í fangelsum, fleiri atvinnutækifæra fyrir fanga og auðveldari aðgengi að námi fyrir fanga í fjarnámi. Undnfarið höfum við verið í samskiptum við Lögmannafélag Íslands, en við teljum mikilvægt að breytingar verði gerðar til að bakvaktarlisti lögmanna virki sem skildi, því í dag er óeðlilega staðið að úthlutun verjenda sem lögregla hefur milligöngu um í lang flestum tilfellum. Afstaða hefur kvartað yfir þessu til nánast allra sem að málinu koma, en samkvæmt þeim upplýsingum sem við höfum fengið þá virðist ekki vera mikill áhugi til að breyta þessu ferli. Afstaða mun kynna nýja áætlun til þess að veita grunðum betra aðgengi að góðum lögmönnum á nýju ári ef, ekki verða gerðar breytingar á næstu vikum. Alþingi samþykkti einróma að fela ríkisstjórninni að fullgilda svo kallaðan OPCAT samning, sem er viðauki við sáttmála Sameinuðu þjóðanna um varnir gegn pyndingum en hann hefur m.a. verið innleiddur af öllum Norðurlöndunum. Píratar lögðu málið tvívegis fram á Alþingi og eiga heiður skilinn fyrir að vekja máls á þessu mikilvæga máli. Enn á þó eftir að útfæra hið innlenda eftirlit með stofnunum sem vista frelsissvipta, en við höfum góðar fyrirmyndir frá Norðurlöndunum auk þess sem erlent eftirlit verður með innlenda eftirlitinu. Barnakoti, sem er sérstök aðstaða fyrir börn fanga á Litla-Hrauni, var lokað um helgar seinnipart þessa árs og mótmæltum við því harðlega. Það voru því gleðifréttir þegar við fréttum að Alþingi hefði sett sérstaka fjárveitingu í að tryggja opnun Barnakots um helgar. Á árinu kom oft og iðulega í hlut Afstöðu að aðstoða fanga og aðstandendur, þrátt fyrir að lög geri ráð fyrir að Afstaða skipti sér ekki af einstökum málum. Þegar þessir aðilar geta ekki snúið sér neitt annað höfum við, og munum halda áfram, aðstoðað á allan þann hátt sem við höfum getu til. Upp komu dæmi þar sem frelsissviptir einstaklingar voru skildir eftir á götunni og yfirvöld bentu síðan hver á annan til að firra sig ábyrgð. Í slíkum tilvikum er hreinlega ekki hægt að líta undan. Afstaða lætur þess yfirleitt aldrei ónefnt að við stöndum fyrir betrun og okkar markmið er að fangelsiskerfið fari þær leiðir. Lykillinn að betrun er þrenns konar: menntun, starfsþjálfun og bætt tengls við fjölskyldu. Þetta eru þau atriði sem við höfum lagt áherslu á og vonum að á nýju ári verði enn frekar bættir möguleikar til að auka aðgengi að öllu námi, sérstaklega verknámi. Þá þarf að taka sérstaklega til skoðunar fjölskyldutengls og hvernig hægt er að auka samskipti fanga við fjölskyldu hans. Mikill fjöldi hefur aðstoðað okkur í baráttunni í ár, og þeim ber að þakka innilega fyrir. Á nýju ári ætlum við í Afstöðu að halda áfram að þrýsta á að komið verði á betrun í fangelsunum, en megin verkefni okkar verður að þessu sinni að fá sveitarfélög landsins til að axla ábyrgð á farsælli endurkomu dómþola út í samfélagið að nýju. Því miður eru ótal dæmi um að föngum sem sleppt er út, séu komnir aftur inn í fangelsin innan nokkura vikna eða mánaða - og úr þessu er hægt að draga verulega ef sveitarfélögin koma að þessari vinnu eins og sveitarfélögin á hinum Norðurlöndunum hafa gert með ótvíræðum árangri. Ekki er nóg að geyma einstakling í ákveðinn tíma og ætlast síðan til þess að hann verði betri þegar hann losnar. Það þarf að gefa honum tækifæri til að setja sér markmið og vinna með honum markvisst í að ná þessum markmiðum. Því spyrjum við á nýju ári: FRELSI. HVAÐ SVO? Guðmundur Ingi Þóroddsson formadur@afstada.is Á hátíðarstundum er sagt að Íslendingar séu bókaþjóð. Víst er að fjöldi bóka kemur út fyrir jólin og þá hefst mikil samkeppni um að koma þeim inn á fólk – ýmist til eignar eða lestrar. Sumar eru góðar og aðrar betri – enn aðrar frábærar. Svo eru inn á milli miðlungsbækur og afleitar bækur. Áberandi er að flestar bækur fá góða dóma og sumar hverjar framúrskarandi – það er líka ískyggilegt því oft hafa þær bækur sem fengu verstu dómana reynst vera þær bestu og vinsælustu. En það hressir mörlandann líka að vita að höfundar skersins góða eru flottir pennar – líklega þeir „stórustu“ í heimi. Ekki dregur það heldur úr ánægjunni að heyra af þýðingum á íslenskum glæpasögum yfir á erlend tungumál og þær virðast gera jafn mikla lukku í hinu fjarlæga útlandi og í bólgna túnfætinum heima. Glæpasögurnar renna út og hjarðeðlið kemur hvergi skýrar fram: allir vilja lesa það sama og kannski til að geta spurt í næsta jólaboði: „Ertu búin/n að lesa....? Rosaspenna – og fléttan maður, já fléttan snilldin ein,“ ... og allt það. „Hans besta bók til þessa... og hún hefur ekki skrifað glæsilegri bók,“ og spekingssvipurinn rís upp af andlitinu eins og kæfandi eiturský og þú sérð enga undankomuleið nema einna helst neyðarlínuna – en þú átt ekki inneign og ert þess vegna að líða út af. En svo er það nú alltaf spurning dagsins hver muni eftir metsölubókinni frá því fyrir fimm árum (eða í fyrra?) og hvort hún sé komin í leðurband upp í skáp. Eða á hundraðkall í Góða hirðinum? Kannski skiptir það nefnilega ekki máli. Hún var góð meðan hún var ný og ólesin. Lesin og gömul var hún eins og blautt púður. Hún var nefnilega einlestra og átti að vera það. Það er líðandi stund sem er lifandi stund. Manneskjan er í það minnsta eilíf í því tilliti að hún lifir í hinu eilífa andartaki – hinni eilífu andrá meðan hún sjálf dregur andann. En hvort hún lifi þá hið eilífa andartak rennur á skeið út úr brjósti hennar er önnur saga. Lífið er auðvitað saga. Fullt af sögum andartakanna. Hver maður er saga út af fyrir sig og aðallega gefin út af honum sjálfum. Ýmist innbundin eða óbundin. Bindin eitt eða tvö, kannski fleiri. Og söguþráðurinn margslunginn. En bókin sem geymir þá sögu er ekki einlestra heldur verður lesin aftur og aftur. Fyrst og fremst af þér og þínum. En vita máttu að margir aðrir glugga í hana – og dæma. Saga er leið á milli fólks. Sumir segja þá leið stutta meðan aðrir segja hana vera flókna. Samskipti fólks eru sjaldan einföld. Sennilega stóð það aldrei til miðað við hvernig manneskjan er innréttuð – líklega og sem betur fer enginn innanhússarkitekt þar að störfum. Heldur frelsisþráin. Svo er það Biblían. Hana má nefna á jólum án þess að allt verði vitlaust í sálarskuggaskotum þeirra sem fjandskapast dag og nótt út í trú og kristni í nafni umburðarlyndis og mannréttinda. Hún geymir jólasöguna – og gætið ykkar nú! Það er útbreiddasta saga allra tíma. Sú forna saga sem jólin segja er uppfull af hvers kyns táknum. Eitt þeirra og það mikilvægasta er sjálft barnið í jötunni en það er tákn sem felur margt í sér: frelsi, vöxt, þroska, framtíð, umhyggju og kærleika. Þannig mætti lengi telja. Frelsið er kært þeim sem í fangelsum eru. Aldrei kærar því þau þekkja muninn á frelsi og ófrelsi. Þess vegna eiga þau sterka og bjarta von um framtíð. Þar getur þetta litla barn sem forðum fæddist í Betlehem verið eins konar leiðarstjarna. Því þau sem í fangelsi eru átta sig á því að þegar stigið er út í frelsið í litlum skrefum þá er allt viðkvæmara en áður. Fótur fangans og iljar viðkvæmar sem barnsins fótur. Ekki harður fótur og þykkur af reynslusiggi enda þótt í fangelsi hafi verið. Margt getur verið sem salt í sár þegar sá fótur stígur á ný út í samfélag þeirra sem telja sig vera flekklaus: fordómar, hryssingsleg orð og fýldur spurnar- og hæðnissvipur. Fangelsi er reynsla. Dýrkeypt reynsla sem engum dettur í hug að kaupa né heldur þiggja þótt gefin væri. Fangavist styrkir hins vegar óumbeðið tilfinningu manna fyrir því hve frelsið er dýrmætt. Styrkir með sérstökum hætti vitund mannsins um framtíðina þar sem frelsið býr. Allir eiga sér framtíð. Jól benda á framtíð hvers manns í heiminum sem jötubarnið vill leiða og vísa veg. Það er ekki alltaf dans á rósum og barnið í jötunni var snemma ofsótt og mætti romsa út úr sér nöfnum keisara og herskárra manna frá fornri tíð og úr samtíma okkar sem vilja boðskap þess feigan. Þess gerist ekki þörf því meistarinn frá Nasaret stendur ætíð slíkum smámennum framar enda þau ekki nema daufur neisti sem hrekkur út í myrkrið og slokknar svo meðan hann er ljós heimsins. Hann varpar ljósi sínu á veg okkar þegar gengið er út í frelsið. Gleðileg jól og farsælt komandi ár! Hreinn S. Hákonarson, fangaprestur þjóðkirkjunnar |
höfundarGuðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu bloggar, ásamt öðrum talsmönnum fanga, um málefni fanga og betrun. formadur@afstada.is pistlasafn
January 2024
|