Taka þarf menntakerfið í fangelsum landsins til gagngerrar endurskoðunar. Fyrir hverja milljón sem sett væri í menntun fanga myndu milljónir sparast vegna lækkandi endurkomutíðni. Menntun í fangelsum snýst ekki um að verðlauna slæma hegðun heldur leiðréttingu á skemmdum einstaklingi.
Tillaga okkar er sú að tekið verði upp hvatningakerfi, ef fangi næði að útskrifast úr námi í afplánun, t.d. með stúdentspróf eða sveinspróf og fyrirmyndar hegðun, ætti hann möguleika á reynslulausn eftir helming refsitímans, þá á skilorði að sjálfsögðu. Þetta hefði í för með sér breytta stöðu fyrir fangann við lok afplánunar, hann hefði eitthvað í farteskinu sem aðstoðaði við aðlögun að samfélaginu á ný. Auk þess felst í fyrirkomulaginu sparnaður fyrir ríkið því biðlistar myndu styttast, það vita allir sem vilja að skortur á menntun, félagslegar aðstæður og fleira helst í hendur við fangavist. Minni endurkomutíðni þýðir minni kostnaður við að aðstoða fanga og halda úti dýru fangelsiskerfi, og svo ekki sé talað um færri glæpi eftir að fangar fari í gegnum endurhæfingu áður en þeir eru aftur frjálsir. En kostir náms í fangelsum nær langt út fyrir sparnaðinn á peningum; fangar í námi byrja oft að sjá sig í öðru og betra ljósi. Það er sama hvaða aðstæður komu þeim í réttarvörslukerfið, á meðan þeir læra, þá byrja þeir að sjá fyrir sér bjartari framtíð eftir afplánun. Þeir geta séð sjálfa taka ábyrgð og geta séð fyrir fjölskyldu, sem er eitthvað sem þeir allir þrá. Þá skilja þeir það að ef þeir vinna vel fyrir hlutunum, eiga þeir möguleika á árangri. Hugsunin um að geta orðið eitthvað framkallar stolt og sjálfstraust, er það ekki nokkurn veginn það sem endurhæfing snýst um? Fangelsisyfirvöld hljóta að geta tekið undir tillögu sem þessa því ef þau ná að veita föngum handleiðslu og menntun, skilar stofnunin út betra fólki og árangur mælist af starfi fangelsanna. Það tekst ekki alltaf en stundum og þá er það þess virði. Í Danmörku og víðar á Norðurlöndunum hefur slíkt fyrirkomulag tíðkast, haldnar hafa verið ýmsar keppnir, t.d. í matreiðslunámi fanga þar sem verðlaunin eru einmitt reynslulausn eða að hætt verði við að senda viðkomandi fanga úr landi eftir afplánun. Fáum Fangelsismálastofnun, stjórnvöld, Fræðslumiðstöð atvinnulífsins, sveitarfélögin, skólana og Afstöðu til þess að taka saman höndum og útskrifa fólk sem á möguleika í lífinu eftir afplánun, greiðir skatt og lifir lífi án glæpa. Það er hægkvæmast fyrir samfélagið, mig og þig! Við hjá Afstöðu höfum undanfarin ár unnið af miklum krafti og sannfæringu við að fræða bæði stjórnvöld og almenning um mikilvægi þess að einstaklingar sem sviptir hafa verið frelsi sínu með dómi fái viðeigandi meðferð, menntun, starfsþjálfun og að dvölin í fangelsi verði betrunarvist.
Viðbrögðin hafa verið á þá leið að við teljum að starfið sé að skila árangri. Viðhorf til málaflokksins hefur breyst. Afstaða er stórhuga félag og vill meira en eingöngu afstöðubreytingu. Markmið félagsins til framtíðar er að útvíkka starfsemina og vinna bæði fyrir fanga en ekki síður fyrrverandi fanga. Allir þurfa annað tækifæri til að geta aðlagast samfélaginu sem vék þeim til hliðar. Afstaða stefnir meðal annars að því í nánustu framtíð að koma upp vinnumiðlun fyrir fyrrverandi fanga til þess að gera þessi tímamót einfaldari. Þá hyggst félagið reyna að efla frekar ráðgjafastarf, til dæmis fyrir aðstandendur fanga. Félagið er rekið af sjálfboðaliðum og eingöngu fyrir félagsgjöld, þ.e. þóknun frá föngum sjálfum. Það er gríðarlega mikilvægt fyrir okkar litla félag að fá aðstoð sem þína og viljum við koma á framfæri þakklæti frá hjartans rótum fyrir framlagið. Við erum mjög stolt af hlaupurunum okkar. Þakka ykkur hjartanlega fyrir aðstoðina og gangi ykkur öllum vel! F.h. stjórnar Afstöðu, Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Þeir sem vilja heita á hlauparana okkar og styrkja okkar starf geta gert það hér: https://www.hlaupastyrkur.is/godgerdafelog/charity/383/afstada Umræðan um uppreista æru hefur verið hávær að undanförnu. Vanþekking er víða og það er beinlínis hættulegt þegar stjórnmálamenn, sem vita betur, reyna að nýta sér umræðuna og spila á tilfinningar fólks til þess eins að auka vinsældir sínar. Þess hefur verið krafist að mismuna eigi mönnum eftir því hvaða brot þeir frömdu og að opinbera verði hverjir gerist svo bíræfnir að vitna til um góða hegðun dæmdra manna. Sorglegt.
Orðanotkun í lögum og reglugerðum um uppreista æru er til þess fallin að vekja ákveðin hughrif og mætti að ósekju breyta henni. Hér verða nefnd tvö dæmi. Vottorð frá tveimur „valinkunnum“ einstaklingum um góða hegðun viðkomandi í fimm ár eftir lok afplánunar þurfa að fylgja umsókn til ráðuneytis um uppreista æru. Samkvæmt almennri málvenju er þar um að ræða vel þekkta einstaklinga í þjóðfélaginu, jafnvel háttsetta. En ráðuneytið er ekki að óska eftir vottorði frá áhrifamönnum í íslensku samfélagi. Umræddir umsagnaraðilar geta til dæmis verið vinnuveitendur, sálfræðingar eða skilorðsfulltrúar. Eðlilegt er að trúnaður ríki um vottorð sem þessi enda liggur ábyrgðin ekki hjá þeim sem votta um góða hegðun viðkomandi og það gæti reynst dæmdum mönnum ómögulegt að afla slíkra vottorða ef þeir sem þau gefa eiga á hættu að verða fyrir aðkasti æsts múgs. Þá er það svo að ekkert skjal, þrátt fyrir að það sé undirritað af forseta Íslands, hefur þann töframátt að með því megi reisa við eða hefja upp æru dæmds manns. Hver er sinnar æru smiður og því verður ekki breytt. Með umræddu skjali er ekki verið að hreinsa sakarvottorð og það rýfur ekki ítrekunaráhrif dóma. Menn sem hljóta uppreist æru í lagalegum skilningi geta ekki flaggað skjalinu til merkis um að þeir eigi skilið virðingu eða fyrirgefningu. Að þessu sögðu þá er sjálfsagt að breyta ferlinu. Eins og greint var frá í fjölmiðlum fyrir helgi er vinna þegar hafin í dómsmálaráðuneytinu og eins og alltaf þegar gera á breytingar sem varða skjólstæðinga Fangelsismálastofnunar, hvort sem það er verðandi, núverandi eða fyrrverandi, þá býður Afstaða fram krafta sína. Félagið er tilbúið að miðla af reynslu sinni ef það getur komið þeim embættismönnum sem vinna að málinu að góðum notum. En jafnvel þótt Afstaða komi ekki að borðinu við undirbúningsvinnuna þá munu sjónarmið félagsins heyrast, til dæmis þegar málið kemur til kasta Alþingis. Tryggja verður að eitt gangi yfir alla, að allir eigi áfram rétt á öðru tækifæri. Markmiðið er betrun, fækkun endurkoma í fangelsi, fækkun brotaþolenda og að dæmdir menn verði að nýtum samfélagsþegnum. formadur@afstada.is Endurkomutíðni í fangelsi hefur verið Afstöðu hugleikin um margra ára skeið. Fyrst og fremst vegna þess að tilfinning félagsins stangast á við fullyrðingar Fangelsismálastofnunar og ráðamanna en einnig vegna þess að engar rannsóknir hafa verið gerðar á endurkomutíðni í íslensk fangelsi. Og það er tölfræði sem á að vera aðgengileg. Það er eitt helsta mælitæki í fangelsismálum, þannig sjáum við hvort starfið í fangelsum landsins skili árangri.
Þau gögn sem ávallt eru dregin upp á yfirborðið þegar spurt er um endurkomutíðni í íslenskum fangelsum er könnun Norðmannsins Ragnars Kristoffersen sem starfar við norska fangavarðaskólann. Hann fékk sendar upplýsingar frá Noregi, Íslandi, Finnlandi, Danmörku og Svíþjóð um það hvernig staðan var árið 2005 og kom skýrsla hans út árið 2010. Engin ástæða er til að draga í efa að það sem þar kemur fram sé satt og rétt. Á dögunum var nýr vefur Stjórnarráðsins kynntur og meðal þess sem finna má á vefnum er fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar en hún felur í sér útlistun á því hvernig markmiðum fjármálastefnu verði náð. Í kaflanum um almanna- og réttaröryggi er eftirfarandi texti um endurkomutíðni: „Árið 2010 voru birtar niðurstöður samnorrænnar samanburðarrannsóknar á því hvernig föngum vegnar að lokinni afplánun. Þar kom fram að Ísland er með næstlægstu endurkomutíðni á eftir Noregi. Endurkomutíðni er reiknuð með tvennum hætti. Annars vegar sem hlutfall þeirra sem fá nýjan dóm innan tilskilins tíma frá lokum afplánunar, upphafi samfélagsþjónustu, eftirlits vegna skilorðsbundins dóms eða rafræns eftirlits og hins vegar sem hlutfall fanga sem hafa áður afplánað refsingu í fangelsi. Ef skoðaður er hópurinn sem afplánar refsingu með samfélagsþjónustu eða sambærilegum úrræðum er Ísland með bestu útkomuna. Rannsóknin leiddi m.a. í ljós að þeir sem eru dæmdir fyrir kynferðisbrot, ofbeldisbrot og fíkniefnabrot koma mun sjaldnar aftur heldur en þeir sem dæmdir hafa verið fyrir þjófnað og umferðarlagabrot. Þá kemur fram að þeir sem koma aftur koma yfirleitt ekki inn aftur fyrir sama afbrot.“ (Leturbreytingar eru Afstöðu.) Eftir að hafa rýnt í skýrsluna er ljóst að setja má umræddan texta fram með eftirfarandi hætti og hann er alveg jafn sannleikanum samkvæmur. „Árið 2010 voru birtar niðurstöður samnorrænnar samantektar á því hvernig föngum vegnar að lokinni afplánun. Þar kom fram að Ísland er með hæstu endurkomutíðni í hópi 18-20 ára fanga. Endurkomutíðni er reiknuð með tvennum hætti. Annars vegar sem hlutfall þeirra sem fá nýjan dóm innan tilskilins tíma frá lokum afplánunar, upphafi samfélagsþjónustu, eftirlits vegna skilorðsbundins dóms eða rafræns eftirlits og hins vegar sem hlutfall fanga sem hafa áður afplánað refsingu í fangelsi. Ef skoðaður er hópurinn sem afplánar refsingu með samfélagsþjónustu eða sambærilegum úrræðum stendur Ísland sig verst í hópi 18-20 ára og 61 árs og eldri. Samantektin leiddi m.a. í ljós að þeir sem eru dæmdir fyrir rán, ofbeldisbrot og umferðarlagabrot koma mun oftar aftur heldur en þeir sem dæmdir hafa verið fyrir fíkniefnalagabrot og kynferðisbrot. Þá kemur fram að þeir sem koma aftur, á Norðurlöndunum öllum, koma yfirleitt ekki inn aftur fyrir sama brot.“ Með þessu vill Afstaða benda á tvennt. Annars vegar að skýrslan frá 2010 dregur ekki upp neina glansmynd af ástandinu í fangelsiskerfinu íslenska og að hafa verður í huga, ef ráðherra ætlar sér að alhæfa út frá skýrslunni, að hópurinn sem hún segir standa verst var 6-8 ára þegar gögnunum var safnað. formadur@afstada.is |
höfundarGuðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu bloggar, ásamt öðrum talsmönnum fanga, um málefni fanga og betrun. formadur@afstada.is pistlasafn
January 2024
|