Á hverjum tíma koma fram ýmsar kröfur og stefnumál í samfélaginu. Hver kannast ekki við græna uppbyggingu og svart hagkerfi, jöfnuð og fjármagnstekjur, ábyrga hagstjórn og bankahrun, jafnrétti og jákvæða mismunun, velferð og barnavernd, samgöngur og hunda, borgarlínu og hesta.



Ég stend í þeirri trú að mannréttindi og almenn réttindamál sé gott að skoða, annars vegar í tengslum við réttindabaráttu kvenna á Íslandi og hins vegar í samhengi við stöðu minnihlutahópa. Það er líklega óþarfi að leita leiðsagnar viðskiptalífsins. Ég held að öllum sem vilja kynnast íslenskri stjórnarskrá, eðli hennar og þróun sé hollt að kynnast þróunarsögu hinnar vitibornu konu.



Jafnrétti er eitt grundvallarmannréttinda stjórnarskrárinnar og stendur þar við hlið annarra mannréttinda, næst á eftir þeim rétthæstu sem eru hagsmunir barna.



Á þjóðveldisöld máttu giftar konur ráða heimilinu að því leyti sem snerti innanstokksmuni. Réttindi kvenna þróuðust hratt í samanburði við þróunarsögu hins vitiborna manns. Svo gustaði um kvenréttindabaráttuna á Íslandi að sögur herma að karlar sem hjá stóðu hafi fengið áður óþekkt kvef. Þegar kom fram á 13. öld var orðið bannað að gifta konur nema spyrja þær fyrst og þær öðluðust erfðarétt með ákveðnum skilyrðum. Þetta átti við um ekkjur og ógiftar konur en ekki þær sem voru í hjúskap. Það er nú ekki lengra liðið en tveir ógæfuríkir karlmannsaldrar frá því konur öðluðust sín fyrstu fjárhagslegu réttindi. Þau glötuðust þó enn við hjúskap. Sagan segir að þessi skipan varðandi forsjárhæfni karlmannsins hafi verið góð fyrir samfélagið enda eiginmenn oft drykkfelldir og auralitlir.



Upp úr þarsíðustu aldamótum máttu konur mennta sig við sérhannaðan kvennaskóla og eignuðust séreignaréttindi. Tímamótalög heimiluðu konum að eiga og ráðstafa eignum sínum með tilteknum skilyrðum. Skömmu síðar fengu ekkjur og ógiftar konur skilyrtan kosningarétt og jafnvel kjörgengi. Hver hefði trúað því!? Rauðsokkuhreyfingin var stofnuð, kvennafrídagar litu dagsins ljós og konur gátu jafnvel farið í verkföll. Fyrstu jafnréttislögin tóku gildi þegar ég var ungur drengur, eða stúlka.



En konur létu ekki staðar numið. Þær stofnuðu Femínistafélag Íslands, gengu druslugöngu, drógu kynferðismálin úr myrkrinu og klæddu þau í hæfilegan búning og hrintu fyrir borgarlínuna.



Á síðustu árum hafa réttindi kynjanna verið hin sömu og aðeins hallar lítt eitt en hæfilega á karla. Hins vegar er stjórnarskráin alveg skýr um það að karlar skuli njóta jafnra réttinda á við konur. Það er þó ákveðin trygging?



Núgildandi stjórnarskrá er gömul en ný hefur þó verið samin og samþykkt af þjóðinni. Hún hefur beðið utangarðs í áratug af einhverjum ástæðum. Ég tel að það sé alveg þjóðráð að kveðja gömlu stjórnarskránna með nýrri þó ekki sé nema til þess að sýna nútímaleg litbrigði fjöldans. Ég lít ekkert endilega þannig á að gamla skruddan sé úr sér gengin heldur sýnist mér að leiður kækur íslenskra stjórnvalda sé sá að fara alls ekkert eftir því sem í henni stendur. Ég lít þannig á nýja stjórnarskrá sem tilraun til að hætta að reykja; nokkurs konar áramótaheit. Og ei skal óttast nú frekar en áður þegar Hinrik konungur elti dreka á árum áður. Jafnréttið er líka ritað á góðri tungu í texta nýju stjórnarskrárinnar, jafn traust og skírlífsbelti drottningar.



Alþingi gæti haldið ró sinni, líkt og Hinrik, og gefið fyrirheit um að leita sér ráðgjafar, jafnvel á götum úti og lært að forðast handahófskenndan og móðurlausan lagatexta. Framkvæmdavaldið gæti þá heitið því að láta af áhuga sínum á útúrsnúnum reglugerðartexta. Fyrirheit stofnana og sveitarfélaga gæti verið að hætta notkun óþekktra heimilda við ritun reglna og borgar- eða bæjarsamþykkta.



Með þessum hætti gæti gildistaka nýrrar stjórnarskrár orðið happadrjúg og til þess að íslenska ríkið hætti að tapa hverju málinu á fætur öðru fyrir Mannréttindadómstól Evrópu. En stjórnarskránna þarf hins vegar að handleika undir raunagóðri leiðsögn kvenna í stað brotgengrar karlmennsku.



Ég vinn að miklu leyti fyrir minnihlutahópa sem eiga það sameiginlegt að þurfa að reiða sig á að stjórnvöld verndi þá með mannréttindaloforð að vopni. Og þessir sömu minnihlutahópar eiga að geta treyst því að stjórnmálaflokkar, sem taka sig alvarlega, beri virðingu fyrir þeim ófrávíkjanlegu lágmarksskyldum sem stjórnarskráin setur stjórnvöldum.



Stjórnarskráin felur í sér bindandi og ófrávíkjanlegt samkomulag á milli stjórnvalda og almennings. Hún inniheldur lágmarksskilyrði sem tilvist stjórnskipunar Íslands byggir á. Þannig má segja að hún feli í sér gagnkvæm loforð, annars vegar loforð til almennings um virðingu fyrir texta stjórnarskrárinnar og hins vegar loforð um forræði stjórnvalda eftir því. Þetta er kaldrifjaður samningur með óefnislegum og ópólitískum loforðum. Stjórnarskráin er hlutlæg trygging borgara gegn huglægum og hagsmunatengdum aðgerðum stjórnvalda.

​

Stjórnarskráin er kvenkyns í hlutarins eðli. Hún er lífsreynd móðir allra laga, amma allra reglugerða og langamma allra annarra stjórnvaldsfyrirmæla.

Allt frá stofnun Afstöðu árið 2005 hefur eitt af höfuðmarkmiðum félagsins verið að hvetja fanga til þess að taka þátt í starfi AA-samtakanna. Upp úr aldamótum voru ekki margir sem nýttu sér úrræðið og horfðum við forsvarsmenn Afstöðu upp á hvern AA-fund á fætur öðrum þar sem enginn fangi mætti. Okkur þótti mikið til þess koma að sjálfboðaliðar gerðu sér ferð í fangelsin til þess eins að aðstoða fanga við að halda sér edrú og það þrátt fyrir að dræmar undirtektir. Þegar við spurðum sjálfboðaliðana hvers vegna þeir gæfust ekki hreinlega upp svöruðu þeir því til að ef þeim tækist að halda einum fanga edrú væri það kraftaverki líkast.



Við komum á samstarfi á milli Afstöðu og AA-samtakanna sem fólst í því að efla starfið í fangelsunum. Forsvarsmenn Afstöðu mættu sjálfir á fundina og fengu til liðs við sig eins konar áhrifavalda innan fangelsanna til þess að mæta einnig. Árangurinn lét ekki á sér standa og afskaplega ánægjulegt var að sjá mætinguna aukast jafnt og þétt þar til herbergið sem AA-samtökin höfðu til umráða var troðfullt.



Á þessum tíma voru reglur í fangelsinu Litla-Hrauni á þann veg að blátt bann var lagt við því að fangar færu á milli bygginga til þess að sækja fundi og því þurftu sjálfboðaliðar AA-samtakanna að halda tvo fundi í röð. Þessu fékk Afstaða breytt til þess auka áhrifamátt fundanna enn frekar og gafst það afskaplega vel.



Undanfarin ár hafa fundir AA-samtakanna verið í sömu mynd og starfsemin með ágætum. Árið 2018 leituðust samtökin svo eftir því að fjölga fundum sínum á Litla-Hrauni úr einum í tvo og tók Afstaða þá að sjálfsögðu að sér að hafa milligöngu um að reyna ná því í gegn. Sem gekk eftir. Starfsemi AA-samtakanna varð öflugri fyrir vikið og urðu til hópar innan AA sem mönnuðu fundi í öllum fangelsum landsins. Fljótlega komu til rafrænir fundir og um tíma var svonefndur edrú-gangur í fangelsinu á Hólmsheiði þangað sem Afstaða fékk sjálfboðaliða frá AA til þess að taka þátt í daglegu starfi á borð við morgunleikfimi og eldamennsku. Það starf var rétt að slíta barnsskónum þegar heimsfaraldur reið yfir og á enn eftir að endurreisa það að fullu.

​

Nýverið leituðu samtökin enn á ný til Afstöðu en þau höfðu um nokkurn tíma falast eftir því að bæta enn við starfsemi sína í fangelsunum, bæta við þriðja fundinum í viku og fá að auki lengri tíma í hvert skipti í fangelsunum til þess að auka þjónustu við fangana, spjalla óformlega saman fyrir og eftir fundi og drekka saman kaffi. Fyrir tilstuðlan Afstöðu hafa AA-samtökin fengið leyfið.



Afstaða er þess fullviss að AA-starf og áfengis- og vímuefnameðferðir innan fangelsanna séu einn af lyklum endurhæfingar og stuðli að betri líðan bæði í fangelsi og þegar út í frelsið er komið. Við munum því halda áfram að tryggja að AA-starf verði alltaf hluti af fangavist á Íslandi og gera það sem við getum til að auka vægi starfseminnar og fá í gegn að þátttaka í AA-starfi verði metið að verðleikum þegar teknar eru ákvarðanir um framgang fólks í afplánun, til dæmis þegar kemur að vistun í opnu úrræði, reynslulausn og fleira í þeim dúr. Á sama tíma hvetjum við ættingja og vini fólks sem afplánar í fangelsi að gefa starfi AA-samtakanna tækifæri. Það eitt getur orðið til þess að breyta lífi þeirra til betri framtíðar.