Í skýrslu um markmið í fangelsismálum sem gefin var út af þáverandi fangelsismálastjóra kemur fram að það sé samdóma álit fagaðila stofnunarinnar að í raun uppfylli fleiri fangar skilyrði fyrir vistun í opnara fangelsi, annað hvort frá upphafi vistunar eða síðar á afplánunartímanum.
Fangelsisyfirvöld í Noregi hafa að leiðarljósi að enginn skuli afplána með meira íþyngjandi hætti en nauðsynlegt er til að tryggja öryggi. Því skuli dómþolar vistaðir í aðstæðum sem eru líkastar samfélaginu sem þeir eru skildir frá. Það leiðarljós hefur skilað lægstu endurkomutíðni á Norðurlöndunum, og þó víðar væri leitað. Rammgerð fangelsi eru bæði dýr og skila einstaklingum verr í stakk búna til að takast á við samfélagið en opin fangelsi. Markmið fangelsisvistar hlýtur þó ávallt að vera að viðkomandi einstaklingur verði nýtur samfélagsþegn. Ella verður hann baggi á samfélaginu, með ítrekaðri fangelsisvist. SJÁ EINNIG: Nýtt öryggisfangelsi - ónauðsynleg skepna? Lokuðum rýmum fjölgað Eins og fram kemur í aðsendri grein á Vísi í dag væri nær að við myndum fjölga opnum rýmum, sem verða þó einungis 22% af fangelsisrýmum á Íslandi eftir að rammgerða fangelsið á Hólmsheiði verður tekið i notkun. Til samanburðar eru um 40% rýma í Noregi opin, þar sem fæstar endurkomur eru. Í opnum fangelsum sinna starfsmenn uppbyggingar- og endurhæfingarstarfi á daginn, en oft er bara einn vaktmaður að næturlagi. Vistmenn eru enda útkeyrðir eftir annir dagsins. Rekstur opinna fangelsa skilar ekki bara meiri árangri, sem er samfélagslega arðsamt, heldur er reksturinn hagkvæmari þar sem fáir vinna að næturlagi. Nær væri að huga að innra starfi og eftirmeðferð, eins greinarhöfundur bendir á í grein sinni á Vísi i dag, þannig að einstaklingar næðu að fóta sig áfram í lífinu. Einhver misskilningur í gangi... Garðar Svansson, fangavörður gerir athugasemdir við vinnulagið á Kvíabryggju í grein á Vísi í dag. Forstöðumaðurinn bendir hins vegar réttilega á að Kvíabryggja sé ekki öryggisfangelsi. Fangelsið var enda ekki illa mannað, heldur voru starfsmenn að sinna störfum fyrir utan fangelsið. Starfsemi opinna fangelsa byggist enda á trausti - gagnkvæmu. Sé það brotið, hefur það afleiðingar. Fyrirhuguð er ferð á vegum íslenska fangavarðaskólans til Noregs. Téður Garðar verður með í för. Þó er ekki ætlunin að skoða hvernig Norðmenn standa að rekstri opinna fangelsa, jafnvel þó þeir séu að gera framúrskarandi hluti á því sviði. NEI! Skólastjóri fangavarðaskólans hefur ákveðið að skoðuð verði tvö öryggisfangelsi í ferðinni til Noregs. Það er einhver misskilningur í gangi á Íslandi. Fangelsismálastjórinn sagði fyrir heilum 10 árum síðan: “það er samdóma álit fagaðila stofnunarinnar að í raun uppfylli fleiri fangar skilyrði fyrir vistun í opnara fangelsi, annað hvort frá upphafi vistunar eða síðar á afplánunartímanum.“ Opin fangelsi eru enda bæði samfélagslega og fjárhagslega hagkvæm. Reikningsdæmið verður ekki skýrara. THE GUARDIAN: Bastøy: The Norwegian prison that works ritstjorn@afstada.is Kjartan Kjartansson, geðlæknir lét af störfum í ágúst 2013. Hann hafði verið í 20% stöðu við að sinna skjólstæðingum á Litla-Hrauni, sem þýðir að hann kom þangað tvisvar í mánuði. Þegar hann lét af störfum sagði hann í viðtali við Morgunblaðið: „Kerfið er þannig að Heilbrigðisstofnun Suðurlands veitir geðheilbrigðisþjónustu með geðhjúkrunarfólki og geðlæknum. Á hinn bóginn starfa sálfræðingar og félagsráðgjafar frá Fangelsismálastofnun í fangelsinu. [...] Við erum ekki að vinna inni í sama kerfi og ég sé ekki hvað sálfræðingurinn er að gera og hann sér ekki hvað ég er að gera. Að auki hittumst við ekkert. Með þessu er hætta á að menn tvívinni hlutina,“ Auðvitað eiga helbrigðisstarfsmenn, þó þeir þjónusti stofnanir eins og fangelsi, að starfa innan heilbrigðiskerfisins. Þetta er leyst með þjónustusamningum við heilbrigðisstofnanir sem eru starfræktar í nágrenni við þá staði sem á að þjónusta. Með því er tryggt að einstaklingar sem þurfa á slíkri þjónustu að halda, hvort sem er á Suðurlandi, Snæfellsnesi eða Akureyri fái þá aðstoð sem þeir þurfa á að halda. Úr fílabeinsturninum Fangelsismálastofnun hefur hins vegar leyst þetta með því að fjölga ‘sérfræðingum’ á skrifstofu sinni í Borgartúni. Í stað þess að færa þjónustuna nær þeim sem á henna þurfa að halda er báknið stækkað. Nú vill forstjóri stofnunarinnar að stöðu námsráðgjafa verði komið fyrir í fílabeinsturninum. Unnur Brá Konráðsdóttir, formaður allsherjar- og menntamálanefndar Alþingis hittir naglann á höfuðið þegar hún andmælir þessu og segir: „ég er ekki fylgjandi því að taka þessa fjármuni af fjölbrautaskólanum og flytja þá til Fangelsismálastofnunar, vegna þess að ég tel mikilvægt að nota þá reynslu sem er komin á hjá Fjölbrautaskóla Suðurlands og nota þá beintengingu sem er komin við menntakerfið,“ Með sama hætti og nærstofnanir ættu að sinna sálfræðiþjónustu við skjólstæðinga fangelsisyfirvalda eiga auðvitað nærstofnanir að sinna námsráðgjöf og kennslu í fangelsunum, hvort sem þau eru staðsett á Suðurlandi, Snæfellsnesi eða Akureyri. SJÁ EINNIG: dómþola verði úthlutað félagsráðgjafa frá sínu sveitafélagi. En það virðist einmitt vera tilhneiging hjá bákninu að vilja stækka og oft fjarlægjast viðfangsefnið. ritstjorn@afstada.is Fréttatíminn fjallar í dag (bls. 10) um það ófremdarástand sem tannheilsa fanga er í. Hver vísar á annan, án þess að nokkur lausn sé í sjónmáli: velferðarráðuneytið bendir á sveitarfélögin, sem ýmist bendir á Tryggingastofnun eða tilbaka á velferðarráðuneytið. Rætt er við formann Afstöðu.
Árið 2007 var gerð tilraun á einum gangi Litla-Hrauns að við keyptum inn og elduðum sjálfir mat. Áður hafði aðeins verið í boði s.k. bakkamatur, sem var aðkeyptur og kom tilbúinn á bökkum. Sumir starfsmenn voru í upphafi svartsýnir á að fangar gætu eldað og töldu slikt fyrirkomulag myndi seint ganga upp. Auðvitað voru margir í hópnum sem aldrei höfðu eldað sjálfir, en tilraunin tókst vonum framar. Ári síðar var svo komið upp eldhúsum á öllum göngum í nýjasta húsinu á Litla-Hrauni (þessu með bláa turninum) auk þess sem sett var upp eldhús í endurbyggðri aðstöðu á Akureyri sem tekin var í notkun árið 2008. Þetta er breyting sem hefur reynst gífurlega vel og má þakka framsýni fv. fangelsismálastjóra, Valtý Sigurðssyni. Fangarnir hafa lært hver af öðrum að panta mat, elda, þrífa eldhúsin og gera greiðsluáætlun. Sjálfstraust eykst, ábyrgðartilfinning vex og samvinna verður með öðru sniði auk þess sem sjálfbjargarviðleitni verður meiri en ella. Fæðisfé fanga hefur ekki hækkað frá því að þessu kerfi var komið á árið 2008 en forstjóri fangelsismálastofnunar hefur nú heitið því að fæðisfé verði hækkað um áramótin, enda löngu tímabært. Verðlag hefur hækkað gífurlega á þeim sex árum sem liðin eru, verðlag í Rimlakjörum er 15% hærra en í verslunum og síðan bætist við fyrirhugaður matarskattur. Varðstjórarnir bakarar að mennt Í fangelsinu á Akureyri er mjög virk samstaða um eldamennsku og þrif. Hér er algengt að fangar sameinist um eldamennsku og innkaup til að hagræða eldunartíma, spara í innkaupum og njóta félagsskapsins. Við skiptumst á að elda og fáum ráð hjá hvorum öðrum eða starfsfólkinu, sem er allt að vilja gert til að rétta hjálparhönd við eldamennsku eða bakstur. Fyrir vikið algengt að við bjóðum starfsfólkinu upp á bakkelsi, nú eða í mat. Við skelltum einmitt á dögunum í uppskrift úr dönsku fangelsi og var varðstjórinn Júlíus Þór Tryggvason fenginn til að sýna okkur handbragðið, enda bakari að mennt – líkt og varðstjórinn sem vinnur vaktir á móti honum. Ég læt fylgja með uppskriftina af brauðinu: "eitt besta brauð sem ég hef smakkað", sagði einn vistmaðurinn. Bon provecho! UPPSKRIFT: Kryddbrauð 6 stk. SJÁ EINNIG: "Við skiptumst á að elda"
50 gr. þurrger 12 dl. volgt vatn 6 tsk. salt Durum- eða pizzahveiti Hvítt hveiti 6 tsk. ferskt Rósmarín 18–20 hakkaðir sólþurkaðir tómatar 1 lítil krukka af svörtum ólífum og skera þær 6 msk. ólívuolía AÐFERÐ: Leysið þurrgerið upp í volgu vatni og bætið við salti, rósmarín, sólþurkuðum tómötum, ólívum og ólívuolíu. Bætið svo Durum hveitinu út í þangað til degið er orðið frekar slepjulegt, skiptið þá og setjið hvíta hveitið þangað til degið er orðið klárt, fallegt og þykkt. ■ Látið degið hefast í um 3 klukkutíma. ■ Skerið degið og skiptið því í 6 hluta. ■ Hnoðið og formið í Baguette (langt brauð) og setjið á plötur með bökunarpappír undir. ■ Penslið ólívuolíu ofan á brauðið og stráið grófu salti og rósmarín yfir brauðið. ■ Látið brauðin standa í 15 mínútur á bökunarplötunni. ■ Setjið brauðið í ofninn í 18 mínútur á 225°C. ATH: Ef notað er annað hveiti en Durum gæti brauðið þurft að vera lengur í ofninum, eða allt að 30 mínútur. Munið bara að fylgjast vel með því, án þess að opna ofninn. FYLGIR MEÐ GREININNI: "Við skiptumst á að elda" Stundum festast Íslendingar í umræðunni um form fremur en innihald. Hvort á að skrifa pyndingar eða pyntingar? Nefnd Evrópuráðsins um varnir gegn pyndinum og annarri vanvirðandi meðferð (Committee for the Prevention of Torture = CPT), sem kemur hingað til lands í eftirlitsferðir, hefur stundum verið kölluð Pyndinganefnd Evrópu – líkt og um sé að ræða nefnd sem fari milli landa og pyndi fólk. Innihaldið er hvort eð er svo fjarri íslenskum veruleika. Í síðustu viku lagði Birgitta Jónsdóttir, þingmaður Pírata fram fyrirspurn varðandi pyndingar og tilmæli Sameinuðu þjóðanna til íslenskra stjórnvalda um að pyndingar verði gerðar refsiverðar. Stjórnvöld hafa ekki tekið varnir gegn pyndingum alvarlega. Valfrjáls bókun Sameinuðu þjóðanna um varnir gegn pyndingum er gott dæmi um það. Bókunin var undirrituð af Íslands hálfu árið 2003, en hefur ekki enn verið fullgild nú rúmum tíu árum síðar. Undirritun alþjóðasamninga er eins og trúlofun. Hún er fyrirheit um að þú ætlir þér að skuldbinda þig. Engin formleg skuldbinding felst í trúlofunninni einni sér, sem getur auðvitað verið þægilegt. Pyndingaklefinn á Akureyri Þegar CPT-nefnd Evrópuráðsins kom til Íslands árið 2012 fannst svo kallaður planki á Litla-Hrauni sem hafði verið notaður til að tjóðra niður fólk. Svipaði búnaðinum til nokkurs sem nefndin hafði fundið á Litla-Hrauni og látið fjarlægja átta árum áður. Var farið fram á að plankinn yrði fjarlægður án tafa. Nefndin gerði líka athugasemdir við gæsluvarðhaldsklefann á Akureyri. Á honum er enginn gluggi, enginn klukka eða nokkuð sem gefur skynfærum merki um hvaða tími sólarhringsins er. Þetta er eins konar pyndingaklefi. CPT-nefndin gerði athugasemdir við klefann; annað hvort yrði að bæta á hann glugga, eða taka úr notkun. Í svari innanríkisráðuneytisins til nefndarinnar kemur fram að íslensk stjórnvöld ætli að gera hvorugt! (málsgr. 49, bls. 17) Umsögn um OPCAT Á föstudaginn rennur út umsagnarfrestur um þingsályktun til fullgildingar á bókun Sameinuðu þjóðanna um varnir gegn pyndingum (OPCAT). Afstaða hefur þegar sent utanríkismálanefnd umsögn sína, enda um sérlega mikilvægt mál að ræða. Það er kominn tími til að Íslendingar taki pyndingarhugtakið alvarlega og skuldbindi sig á alþjóðavettvangi. Það er ekki boðlegt að pyndingaklefinn á Akureyri sé enn í notkun þrátt fyrir tilmæli alþjóðlegra eftirlitsaðila. Og fyrir þá sem eru enn að velta fyrir sér hvort á að nota d eða t í pyndingar (eða pyntingar), þá skiptir það ekki máli málfræðilega – en skiptir öllu máli að sé ekki stundað á Íslandi árið 2014. ritstjorn@afstada.is Sunnudaginn fyrir viku, hinn fyrsta í aðventu, var Englatréð tendrað í Grensáskirkju - áttunda árið í röð, þrátt fyrir aftakaveður. Á trénu héngu í þetta skiptið 92 spjöld, sem hvert og eitt stendur fyrir barn einstaklings sem í fangelsi er. Safnaðarmeðlimir geta síðan tekið spjald af trénu og komið pakka til barnsins í staðin. Fangaprestur, sem hefur aðsetur í Grensáskirkju, kemur síðan pakkanum til foreldrisins - sem kemur pakkanum til barnsins. SJÁ EINNIG: myndskeið á mbl.is frá því i fyrra um Englatréð. Í tilkynningu frá sr. Hreini S. Hákonarsyni, fangapresti segir m.a.: "Englatréð er samvinnuverkefni Grensássafnaðar og fangaprests þjóðkirkjunnar. Það er sett upp til að vekja athygli almennings á því að fangar eiga börn og skapa umræður um málefni þeirra og aðstæður allar. Og auðvitað líka til að gleðja börnin með óvæntri gjöf sem er frá vini eða vinkonu. Jafnvel jólasveininum! Þetta var í áttunda sinn sem englatréð var sett upp í Grensáskirkju. Því er alltaf jafn vel tekið af söfnuðinum og á hann þakkir skyldar fyrir það." Gleðilega aðventu! Í Fréttablaðinu í dag var ítarleg umfjöllun um mikilvægi náms sem hluta af betrunarvist þeirra sem leiðast af hinni beinu braut og inn í fangelsi. „Við stöndumst ekki þær kröfur alþjóðasamfélagsins sem við höfum skuldbundið okkur til“, sagði Inga Guðrún Kristjánsdóttir, uppeldis- og menntunarfræðingur sem hefur rannsakað nám fanga í afplánun. Umræða spannst um nám fanga eftir að Helgi Hrafn Gunnarsson, formaður þingflokks Pírata tók upp á Alþingi tildrög þess að löggjafinn ákvað árið 2011 að gera stöðu námsráðjafa við fangelsin að fullu starfi, sem nú væri orðið að einungis hálfu starfi. „Virðulegi forseti, það er óþolandi“, sagði þingmaðurinn. Einhverjum fannst að sér vegið, en staðreyndin er sú að bæði fræðimaðurinn og þingmaðurinn styðjast við rannsóknir þegar þeir undirstrika mikilvægi náms sem þátt í betrun. Það sýni sig að þeir sem stunda nám séu ólíklegri til að lenda aftur í fangelsi og endurkomutíðni minnki með aukinni menntun fanga. Betri út Í fyrra var haldin á Íslandi Evrópuráðstefna þeirra sem starfa við uppfræðslu í fangelsum víðsvegar í Evrópu. Þáverandi námsráðgjafi sagði stolt frá því starfi sem unnið hafði verið í uppbyggingu náms í fangelsum á Íslandi. Svo virtist sem ætlunin væri að spýta í lófana, byggja upp og þróa námsframboð fyrir fanga með fjölbreyttari námsleiðum, m.a. með áherslu á verknám. Eins og þingmaðurinn sagði í viðtali var tilgangur hans með því að vekja máls á að staða námsráðgjafa við fangelsin væri nú einungis 50% staða, þrátt fyrir skýran vilja löggjafans um að staðan væri 100%, að það væri leiðrétt. „Ég vil bara laga þetta“, sagði Helgi Hrafn í viðtali við Vísi. Nú hefur Helgi Hrafn lagt fram breytingartillögu við fjárlög næsta árs til að fá þetta leiðrétt. Það væri gott innlegg í umræðuna um mikilvægi náms í fangelsum að tryggja stöðu námsráðgjafa fyrir fanga. ritstjorn@afstada.is Nýverið hélt Tryggvi Gunnarsson, umboðsmaður Alþingis fund með mér hér á Akureyri og fórum við vítt og breitt yfir öll helstu mál sem Afstaða hefur beint til umboðsmanns. Umboðsmaður hefur í kjölfarið sent innanríkisráðuneytinu (mál nr. 8225/2014) og fangelsismálastofnun (mál nr. 8235/2014) erindi þar sem óskað er tiltekinna upplýsinga fyrir 15. desember næst komandi. Eitt helsta vandamál fanga í samskiptum við stjórnsýsluna er þegar hann telur sig órétti beittan. Getur liðið afarlangur tími frá því að málið er kært þangað til endanleg niðurstaða fæst. Til að tæma kæruleiðir innan stjórnsýslunnar þarf fyrst að liggja fyrir niðurstaða forstöðumanns viðkomandi fangelsis, sem er svo kæranleg til fangelsismálastofnunar, en sú niðurstaða er síðan kæranleg til innanríkisráðuneytisins. Þetta ferli getur tekið marga mánuði, og allt upp í ár. Það er svo ekki fyrr en kæruleiðir innan stjórnsýslunnar hafa verið tæmdar að hægt er að kvarta til umboðsmanns Alþingis, sem getur lokið málinu með áliti. Niðurstaða umboðsmanns er þannig ekki bindandi fyrir ráðuneytið, en umboðsmaður getur beint tilmælum til stjórnvalda um að taka mál upp að nýju – með hliðsjón af áliti umboðsmanns. Ljóst er að sá sem í fangelsi er á erfitt með að reka slíkt mál, sem verður oft til þess að mál eru annað hvort látin niður falla, þar sem þeim er ekki fylgt eftir, eða aldrei hafin vegna fyrirsjáanlegs kostnaðar og tímafrekrar málsmeðferðar. Umboðsmaður hefur fengið tölvert af gögnum á undanförnum árum um mál sem stjórn Afstöðu hefur vakið athygli á að þarfnist frekari skoðunar. Mörg þessara mála lúta að málsmeðferð og málshraða hjá stjórnvöldum. Meinbugir á lögum Umboðsmaður Alþingis lauk máli 13. júlí 2012 (nr. 6424/2011) þar sem hann kemst að þeirri niðurstöðu að betra væri, í samræmi við ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinnar, að lög um reynslulausn væru orðuð með skýrari hætti. Um væri að ræða meinbugi á lögum. Málshefjandi hóf málið hjá fangelsismálastofnun 24. ágúst 2010 sem lauk með úrskurði innanríkisráðuneytisins 29. apríl 2011. Umboðsmaður lauk svo málinu 13. júlí 2012 með því að vekja athygli ráðuneytisins og Alþingis á að hann teldi að um væri að ræða meinbugi á lögum. Enn hefur þó hvorki Alþingi né innanríkisráðuneytið brugðist við niðurstöðu umboðsmanns Alþingis. ritstjorn@afstada.is Hinn 11. ágúst sl. skrifaði stjórn Afstöðu formanni fjárlaganefndar erindi, en þá stóð til að skera niður stöðu námsráðgjafa við fangelsin niður í 30%. Var málið tekið upp á fundi stjórnar Afstöðu með allsherjar- og menntamálanefnd Alþingis á Litla-Hrauni 15 ágúst, en inn á fundinn bárust þær fréttir að fallið hefði verið frá því að minnka stöðuna í 30% - nú væri rætt um að hún yrði 50% staða. Í morgun fjallaði fulltrúa Pírata í allsherjar- og menntamálanefnd um málið undir liðnum störf þingsins. Ræðan í heild sinni:
„Virðulegi forseti. Menntun leikur lykilhlutverk í uppbyggingu nútímasamfélags. En við megum ekki gleyma því að hún leikur líka lykilhlutverk í betrun. Undanfarin ár hefur námsráðgjafi starfað við Fjölbrautaskóla Suðurlands sem hefur alfarið og einungis sinnt föngum. Í fjárlögum fyrir árið 2011 fékk Fjölbrautarskóli Suðurlands aukið fjármagn til að unn væri að auka stöðugildið upp í 100%, en það hafði áður verið 70% staða. Í skýrslu Ríkisendurskoðunar um fangelsismál frá árinu 2008 segir, með leyfi forseta: „Algengt er að fangar á Ísland hafi ekki lokið grunnskólanámi en rannsóknir sýna að fylgni er milli stuttrar skólagöngu og afbrota og að endurkomutíðni minnkar með aukinni menntun fanga. Nám gegnir því lykilhlutverki við endurhæfingu fanga og stuðlar að betri möguleikum þeirra til að fóta sig í lífinu að lokinni fangelsisvist. [...] Eftir að námsráðgjafi frá Fjölbrautaskóla Suðurlands hóf að sinna föngum í byrjun árs 2008 hefur dregið úr brottfalli þeirra úr námi og námsárangur batnað, enda veitir hann þeim ráðgjöf og stuðning við námið.“ Tilvitnun lýkur. Virðulegi forseti. Nú hefur Fjölbrautaskóli Suðurlands ákveðið það hjá sjálfum sér að skera niður þessa stöðu úr 100% niður í 50% í fullkomnu trássi við vilja löggjafans, sem fer með fjárveitingarvaldið. Fjármagni sem var sérstaklega veitt í þessa stöðu til að bæta möguleika fanga til náms. Virðulegi forseti, það er óþolandi. Síðast en ekki síst felst í því ákveðin kaldhæðni að menntastofnun taki til sín fjármagn sem löggjafinn hefur tileinkað til menntunar fanga. Ókurteisari menn gætu kallað þetta tegund af þjófnaði. Því legg ég til að Alþingi rétti þetta ranglæti og tryggi að námsráðgjöf fanga verði aftur að 100% stöðu, eins og Alþingi hefur reyndar nú þegar ákveðið.“ ritstjorn@afstada.is |
höfundarGuðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu bloggar, ásamt öðrum talsmönnum fanga, um málefni fanga og betrun. formadur@afstada.is pistlasafn
May 2024
|